Τον κωδωνα του κινδυνου κρουουν οι ειδικοι της Μονάδας Εφηβικής Υγείας (Μ.Ε.Υ.) του Αγλαϊα Κυριακου που προσφέρει υπηρεσίες υγείας σε εφήβους 11-18 ετών. Από το καλοκαίρι του 2007 έχει δεχθεί εφήβους με αίτημα την αντιμετώπιση της υπερβολικής χρήσης του διαδικτύου.

Το φαινόμενο αυτό έχει φέρει σε αμηχανία την επιστημονική κοινότητα παγκοσμίως, σχετικά με το εάν πρόκειται για είδος «εξάρτησης» ή για την κορυφή του παγόβουνου άλλων δυσκολιών και προβλημάτων. Το γεγονός είναι ότι η χρήση του διαδικτύου μπορεί να είναι η επικρατούσα δραστηριότητα στην καθημερινότητα ορισμένων εφήβων με αποτέλεσμα την παραμέληση βασικών τομέων δράσης, όπως το σχολείο, τα χόμπυ, ο αθλητισμός, οι κοινωνικές σχέσεις (φιλικές ή/και ρομαντικές) κ.λπ. Μπορεί ακόμη να υπάρξουν διαταραχές του ύπνου, παρεκτροπές στη διατροφή και παραμέληση της σωματικής φροντίδας και υγιεινής. Η κατάχρηση του διαδικτύου αντιμετωπίζεται στη Μ.Ε.Υ. με ψυχοεκπαίδευση και συμπεριφορικού τύπου παρέμβαση, καθώς και οικογενειακή συμβουλευτική. Προκειμένου να προληφθεί η κατάσταση είναι σημαντικό μεταξύ άλλων- να υπάρξει ενημέρωση των εφήβων και των οικογενειών τους σχετικά με τα όρια που συστήνονται διεθνώς για τον ημερήσιο χρόνο οθόνης (έως δύο ώρες ημερησίως), να αφιερώνεται χρόνος από τους γονείς για συν-πλοήγηση στο διαδίκτυο μαζί με τα παιδιά τους, καθώς και να διδάσκονται οι κανόνες ασφαλούς χρήσης του διαδικτύου στα σχολεία. Το διαδίκτυο προσφέρει ουσιαστικά οφέλη και δυνατότητες στους νέους ανθρώπους και είναι ζήτημα ζωτικής σημασίας να διασφαλιστεί η εποικοδομητική χρήση του σε ένα πλαίσιο υγιούς σωματικής και ψυχοκοινωνικής ανάπτυξης.


ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ:

1. Τι είναι το φαινόμενο «εξάρτησης» από το διαδίκτυο; Πότε εμφανίστηκε για πρώτη φορά;

Η πρώτη περίπτωση είδε το φως της δημοσιότητας το 1997, στις Η.Π.Α.
Το πρώτο Κέντρο Απεξάρτησης λειτούργησε το 1995, στην Πενσυλβάνια των Η.Π.Α., ενώ την ίδια χρονιά ο Νεοϋορκέζος ψυχίατρος Ivan Goldberg, εν μέρει αστειευόμενος, υιοθέτησε πρώτος τον όρο Internet addiction («εθισμός» στο Internet). Οι πρώτες περιπτώσεις αφορούσαν ενήλικες, ωστόσο τα επόμενα χρόνια το φαινόμενο επεκτάθηκε ραγδαία σε εφήβους και νέους. Ο όρος «εθισμός» χρησιμοποιείται μέσα σε εισαγωγικά, αφού οι επιστήμονες ανά τον κόσμο δεν έχουν ακόμη καταλήξει για το εάν πρόκειται για αληθή εθισμό ή όχι.

2. Ποια είναι τα κριτήρια που οριοθετούν την υπερβολική χρήση;

1.Παραμονή on-line για όλο και περισσότερο χρόνο
2.Αποτυχία διαχείρισης του επερχόμενου αισθήματος διέγερσης ή/και κατάθλιψης
3.Παραμονή on-line για περισσότερο από το προτιθέμενο χρονικό διάστημα
4.Κίνδυνος απώλειας σχέσης ή ευκαιρίας εξαιτίας της χρήσης
5.Ψεύδη, προκειμένου να καλυφθεί η αληθής έκτασης της χρήσης
6.Χρήση προκειμένου να ελεγχθούν τα αρνητικά συναισθήματα
Kaplan and Sadock’s Comprehensive Textbook of Psychiatry,
8th ed. 2004 pg 958

3.Ποιες είναι οι αιτίες του φαινομένου;

Το φαινόμενο φαίνεται πως είναι πολυπαραγοντικό. Παίζουν ρόλο η προσωπικότητα του εφήβου, η ύπαρξη συνοδών ψυχολογικών καταστάσεων (ντροπαλοί έφηβοι με χαμηλή αυτοεκτίμηση και δυσκολία στις κοινωνικές δεξιότητες, έφηβοι με υπερκινητικότητα, διαταραχές συμπεριφοράς ή καταθλιπτικό συναίσθημα κ.λπ.), το οικογενειακό περιβάλλον, τραυματικά γεγονότα κ.α. Οι νέες κοινωνικές συνθήκες (έλλειψη χώρων φυσικής εκτόνωσης και κοινωνικοποίησης, η υπεραπασχόληση των γονέων και η γενικότερη απομόνωση και έλλειψη επικοινωνίας) ενδεχομένως να συμβάλλουν στην εμφάνιση της κατάχρησης του διαδικτύου.

4. Ποιες ηλικιακές ομάδες παιδιών εμφανίζουν «εξάρτηση» από το διαδίκτυο;

Είναι συχνό κατά την μέση εφηβεία (15-17 ετών), κατά την οποία οι έφηβοι πειραματίζονται και σταδιακά αυτονομούνται, καθώς και κατά την όψιμη εφηβεία (> 17 ετών). Οι περισσότεροι εξαρτημένοι έφηβοι ασχολούνται με «παιχνίδια», στο σπίτι ή τα internet café. Μπορεί να σταματήσουν το σχολείο, να απομονωθούν από την οικογένεια και τους φίλους, να είναι επιθετικοί με τους γονείς, να κλέβουν χρήματα από την οικογένεια για να «παίζουν», να ζουν σε ένα δωμάτιο, να μην τρώνε ή το αντίθετο (να παχύνουν πολύ), να μην γυμνάζονται και να μην κοιμούνται για 24ωρα. Μπορεί ακόμη να μην αλλάζουν ρούχα, να παραμελούν την υγιεινή τους και την καθαριότητα.

5. Υπάρχουν περιπτώσεις παιδιών ηλικίας 10-11 ετών με εξάρτηση από το διαδίκτυο; Ποιά είναι η κλινική τους μορφή και σε ποιούς λόγους φαίνεται να οφείλεται αυτού του είδους η εξάρτηση;

Τα παραπάνω μπορεί να εμφανιστούν σε ηπιότερη μορφή κατά την πρώϊμη εφηβεία. Όσο ο έφηβος μεγαλώνει και πλησιάζει την μέση εφηβεία, ο πειραματισμός και η περιέργεια, η μη συνειδητοποίηση του κινδύνου και η φυσιολογική αντίδραση σε κάθε καταπίεση, γίνονται βασικά χαρακτηριστικά του (αποτελεί ακόμη αναπτυσσόμενο άτομο), και τον καθιστούν ευάλωτο και ευαίσθητο σε εξαρτήσεις. Τα παραπάνω δεν είναι απόλυτα, αφού η χρονολογική ηλικία μπορεί να μην συμβαδίζει πάντα με το αναπτυξιακό ψυχοκοινωνικό και γνωστικό στάδιο : π.χ. ένας έφηβος 10 ετών μπορεί να βρίσκεται αναπτυξιακά στη μέση εφηβεία και να συμπεριφέρεται ανάλογα κ.λπ.

6. Υπάρχουν διαθέσιμα στατιστικά στοιχεία αναφορικά με το μέγεθος του προβλήματος στην Ελλάδα; Ποια είναι αυτά;


ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΑΣ ΣΕ ΔΕΙΓΜΑ ΕΦΗΒΩΝ ΑΤΤΙΚΗΣ 15 ΕΤΩΝ
(897 έφηβοι :430 αγόρια -467 κορίτσια)
Έτος 2007, (Μ.Ο. : 14.85 έτη)
Πηγή : Μονάδα Εφηβικής Υγείας (Μ.Ε.Υ.), Πανεπιστήμιο Αθηνών

ΧΡΗΣΗ ΚΑΙ ΚΑΤΑΧΡΗΣΗ ΤΟΥ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟΥ (INTERNET): ΣΥΣΧΕΤΙΣΕΙΣ ΜΕ ΨΥΧΟΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥΣ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΑΦΟΡΟΥΝ ΤΟΥΣ ΧΡΗΣΤΕΣ
AΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ:

- 53.4% χρησιμοποιούσαν το διαδίκτυο για χρονικό διάστημα >1 έτος
- 26% ανέφεραν καθημερινή χρήση και
- 8% χρήση >20 ώρες εβδομαδιαίως.
- Τα αγόρια χρησιμοποιούσαν το διαδίκτυο σημαντικά περισσότερο από τα κορίτσια (p< 0.05).
- Σύμφωνα με το ερωτηματολόγιο Young, 1% από τους εφήβους του δείγματος παρουσίαζαν υπερβολική χρήση διαδικτύου («εθισμός») και
- 12,8% παρουσίαζαν περιοδικά ή συχνά προβλήματα σχετικά με την κατάχρηση διαδικτύου (κατάσταση πριν το «εθισμό»-οριακή χρήση)
- Ο πιο συχνός λόγος χρήσης του διαδικτύου ήταν τα διάφορα παιχνίδια (p< 0.05)
- 4.2% του δείγματος είχαν δεχτεί απειλές μέσω διαδικτύου (cyber bulling victims).
- Χρήση του διαδικτύου >10 ώρες εβδομαδιαίως έχει συσχετισθεί με μεγαλύτερη πιθανότητα υπερβολής και των επακόλουθων προβλημάτων
- Η ενασχόληση με το διαδίκτυο στο πλαίσιο του σχολείου αποδεικνύεται προστατευτικός παράγοντας έναντι της ανάπτυξης προβληματικής χρήσης
- Υπήρξε θετική συσχέτιση της κατάχρησης διαδικτύου και της διάσπασης προσοχής-υπερκινητικότητας, σύμφωνα με την κατάταξη στο SDQ (p< 0.01).
-Θετικές συσχετίσεις παρατηρήθηκαν και μεταξύ κατάχρησης διαδικτύου και παραβατικότητας (p< 0.05), καθώς και ανάπτυξης δυσλειτουργικών σχέσεων με τους συνομηλίκους (p< 0.05).

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ : Η χρήση διαδικτύου είναι δημοφιλής στους Έλληνες εφήβους, και ενδέχεται να οδηγήσει σε ψυχοκοινωνικά προβλήματα, όταν υπάρχει υπερβολή.


ΝΕΑ ΕΡΕΥΝΑ ΤΗΣ Μ.Ε.Υ. 2010
ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΟ ΔΕΙΓΜΑ (1007 έφηβοι 15-16 ετών)


1. Υπάρχει τάση αύξησης των ποσοστών υπερβολικής χρήσης
2. Οι επαρχιακές πόλεις παρουσιάζουν μεγαλύτερο ποσοστό συμπεριφορών εθισμού στο διαδίκτυο και οριακής χρήσης σε σύγκριση με τον πληθυσμό της Αττικής
3. Αντίθετα με τα αποτελέσματα του 2007, όπου τα αγόρια είχαν προβάδισμα όσον αφορά τις συμπεριφορές εξάρτησης, τώρα υπάρχει εξίσωση των ποσοστών στα δύο φύλα.
4. Η πρώτη αιτία που μπορεί να οδηγήσει σε συμπεριφορά εθισμού είναι τα δίκτυα κοινωνικής δικτύωσης και ακολουθούν τα online παιχνίδια. Στα αποτελέσματα του 2007, η πρώτη αιτία ήταν τα online παιχνίδια.
5. Τα παιδιά με συμπεριφορές εξάρτησης παρουσιάζουν στατιστικά σημαντική διαφορά στη χαμηλή βαθμολογία σχολείου (βαθμός <12) σε σύγκριση με τον πληθυσμό που ασχολείται με το διαδίκτυο σε φυσιολογικά πλαίσια.
6. Επίσης, τα παιδιά με συμπεριφορές εξάρτησης επιδίδονται σε παιχνίδια τύχης και χρησιμοποιούν υλικό με σεξουαλικό περιεχόμενο σημαντικά συχνότερα από τον υπόλοιπο πληθυσμό.
7. Από το συνολικό πληθυσμό 72.6% «κατεβάζουν» τραγούδια χωρίς να θεωρούν ότι αυτό είναι κάτι παράνομο (δεν υπάρχει διαφοροποίηση μεταξύ των εφήβων με «εθισμό» και των εφήβων με φυσιολογική χρήση).
8. Από το σύνολο των εφήβων 63,7% θα δημοσιοποιούσαν προσωπικά τους δεδομένα (100% των εφήβων με «εξάρτηση»).
9. Από το σύνολο των εφήβων 18,5% θα συναντούσαν κάποιον διαδικτυακό φίλο στο φυσικό κόσμο (74% των εφήβων με «εξάρτηση»).
10. Σύμφωνα με την ψυχομετρία οι έφηβοι με συμπεριφορές εξάρτησης παρουσιάζουν τάσεις επιθετικότητας και παραβατικές συμπεριφορές, ενώ οι έφηβοι με την οριακή χρήση (στάδιο προ της «εξάρτησης», ωστόσο προβληματική χρήση) παρουσιάζουν τάσεις καταθλιπτικού συναισθήματος και άγχους.
11. Γενικά οι έφηβοι με προβληματική χρήση φαίνεται να αποκτούν μια κακώς εννοούμενη «άνεση» με το διαδίκτυο καταργώντας όρια και παρουσιάζοντας συμπεριφορές υψηλού κινδύνου.


150 έφηβοι με αίτημα την αντιμετώπιση της υπερβολικής χρήσης του διαδικτύου απευθύνθηκαν στη Μονάδα Εφηβικής Υγείας (Μ.Ε.Υ.) έως τώρα και παρακολούθησαν πρόγραμμα με στόχο την εφαρμογή ορίων και την επίτευξη λειτουργικότητας σε παραμελημένους τομείς της καθημερινότητας και της ζωής τους (σχολείο, δραστηριότητες, κοινωνικές σχέσεις, φυσική δραστηριότητα κ.λπ ). Μετά τα πρώτα δημοσιεύματα του τύπου για τα παιδιά που παρακολουθούνται στη Μ.Ε.Υ., υπήρξαν πολυάριθμα τηλεφωνήματα γονέων απ’ όλη την Ελλάδα, οι οποίοι αντιμετωπίζουν παρόμοια προβλήματα με τα παιδιά τους. Ας σημειωθεί ότι ενώ σε πρώϊμα στάδια το φαινόμενο αντιμετωπίζεται σχετικά εύκολα με ψυχοεκπαίδευση και συμπεριφορικού τύπου ψυχοθεραπεία, ενώ μετά την πλήρη εγκατάσταση και οργάνωσή του με τα περισσότερα κριτήρια, ο έφηβος δεν αναγνωρίζει ότι υπάρχει πρόβλημα, δεν συνεργάζεται, δεν θέλει καν να επισκεφθεί τη Μ.Ε.Υ., μπορεί να λέει ψέματα, να χειρίζεται και να εξαπατά γονείς και θεραπευτές και γενικά έχει συμπεριφορά ατόμου εξαρτημένου από ουσίες (ναρκωτικά). Το καλύτερο μέτρο αντιμετώπισης του φαινομένου είναι η ΠΡΟΛΗΨΗ.

- Υπάρχουν κάποια πρόδρομα συμπτώματα της εξάρτησης από το διαδίκτυο; Ποια συμπεριφορά των παιδιών ηλικίας έως και 10 ετών πρέπει να ανησυχήσει τους γονείς;

2. Ο υπερβολικός χρόνος ενασχόλησης, η μονομανία, η παραμέληση των υποχρεώσεων και άλλων ασχολιών, η απότομη πτώση της σχολικής επίδοσης, η απομόνωση και η μείωση του χρόνου δραστηριοτήτων και του χρόνου που περνούν με φίλους, η επιθετικότητα, η μεταβολή της συμπεριφοράς, η αδιαφορία για πράγματα που παλιά τον/την ευχαριστούσαν, οι πονοκέφαλοι, η ξηρότητα οφθαλμών κ.α.

1. Ποιες συμβουλές θα δίνατε στους γονείς παιδιών και εφήβων προκειμένου να προστατεύσουν τα παιδιά τους από μια μελλοντική εξάρτηση από το διαδίκτυο;

Από μικρή ηλικία θα πρέπει να τίθενται όρια (για πολλά θέματα) και να τηρούνται μέσα στην οικογένεια. Τα όρια (όταν δεν είναι υπερβολικά ή ιδιαίτερα αυστηρά) δεν καταπιέζουν τα παιδιά, αλλά τα κατευθύνουν και σημαίνουν ενδιαφέρον. Είναι σημαντικά για θέματα ασφάλειας. Όσο το παιδί μεγαλώνει, τα όρια που θα ισχύσουν είναι καλό να συζητώνται, ώστε να λαμβάνεται η γνώμη του παιδιού και του εφήβου. Ο σεβασμός της προσωπικότητας παιδιών και εφήβων από πολύ μικρή ηλικία, είναι στοιχείο πολύ σημαντικό για την εφαρμογή πειθαρχίας.

1. Τα όρια που τίθενται διεθνώς για χρόνο οθόνης-screen time κατά την παιδική και εφηβική ηλικία είναι οι δύο ώρες την ημέρα (το μέγιστο).
2. Αφιερώστε χρόνο και διάθεση ώστε να ασχοληθείτε με θέματα διαδικτύου ΜΑΖΙ με τα παιδιά.
3. Τοποθετείστε τον υπολογιστή σε κοινόχρηστο χώρο, ώστε να μη δίνεται η δυνατότητα στο παιδί να απομονωθεί και να υπάρχει σχετική επιστασία.
4. Χρήση φίλτρων για επιβλαβείς ιστοσελίδες και συμμετοχή στις επιλογές του εφήβου (χωρίς υπερβολές ή/και παράλογες απαγορεύσεις), συμβάλλουν σε ένα θετικό αποτέλεσμα.
5. Ενημερώστε τα παιδιά με απλά λόγια από μικρή ηλικία για τα φαινόμενα «εθισμού» και παρενόχλησης.
6. Εάν παρατηρήσετε υπερβολική χρήση ή/και συμπεριφορές «εθισμού» αναζητήστε ΑΜΕΣΩΣ βοήθεια.

9. Είναι σημαντικός ο ρόλος των γονέων στην πρόληψη του internet addiction και γιατί;

ΠΑΡΑ ΠΟΛΥ. Η ποιοτική σχέση με τους γονείς, ο χρόνος που οι γονείς αφιερώνουν στα παιδιά και η ενασχόληση τους στο internet μαζί με τα παιδιά μπορούν να συμβάλλουν στην αποφυγή του φαινομένου. Η συναισθηματική κάλυψη των παιδιών, η καλή σχέση και η επικοινωνία όλων των μελών οδηγούν σε σωστή εφαρμογή ΟΡΙΩΝ μέσα στο σπίτι, τα οποία μπορούν να τηρούνται (οι ενοχικοί γονείς αδυνατούν να βάλουν όρια).
Το internet είναι ένα πολύ σημαντικό εργαλείο και δεν πρέπει να δαιμονοποιείται. Σωστή χρήση και όρια στις πιο ευαίσθητες ηλικίες είναι σημαντικά.

Γενικά στην πρόληψη του φαινομένου της κατάχρησης του διαδικτύου μπορούν να συμβάλλουν :

1. Η ΟΙΚΟΓEΝΕΙΑ (εφαρμογή ορίων, συμμετοχή σε άλλες δραστηριότητες κ.λπ)
2. ΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ (εκμάθηση ασφαλούς χρήσης του διαδικτύου, ενημέρωση για τα φαινόμενα κατάχρησης, παρενόχλησης κ.λπ.)
3. ΤΑ ΜΜΕ (ενημέρωση με αντικειμενικό τρόπο, χωρίς άρωμα reality)
4. Η ΠΟΛΙΤΕΙΑ (νομικό πλαίσιο για τη λειτουργία των internet cafe, προγράμματα πρωτογενούς και δευτερογενούς πρόληψης στα σχολεία, εκπαίδευση γονέων κ.α.)

Η Μ.Ε.Υ μέσω Ευρωπαϊκών προγραμμάτων έχει αναλάβει την πρώτη Ευρωπαϊκή έρευνα σε επτά χώρες για τον καθορισμό της επίπτωσης του φαινομένου της εξάρτησης. Επίσης μετά από υπογραφή μνημονίου με το Υπουργείο Παιδείας ειδικοί της Μ.Ε.Υ. πραγματοποιούν επισκέψεις σε σχολεία και ενημερώνουν μαθητές, γονείς και εκπαιδευτικούς σχετικά με θέματα ασφάλειας στο διαδίκτυο.

Τέλος, στη Μ.Ε.Υ. λειτουργεί η τηλεφωνική γραμμή ΥΠΟΣΤΗΡΙΖΩ 8001180015 που προσφέρει δωρεάν υπηρεσίες σε γονείς και εφήβους σχετικά με θέματα ασφάλειας του διαδικτύου, με τη χρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής ένωσης και του ΟΤΕ. Kατά το έτος 2011 η γραμμή έχει δεχθεί περισσότερα από 1500 αιτήματα από ανηλίκους, γονείς και επαγγελματίες με πρώτο αίτημα τις συμπεριφορές εξάρτησης από το διαδίκτυο. Σε περισσότερες από 250 περιπτώσεις προτάθηκε η παραπομπή στη ΜΕΥ, προκειμένου να παρακολουθήσουν πρόγραμμα σχετικά με την ασφάλεια και την υπερβολική χρήση του διαδικτύου.

---

Διαβάστε επίσης:
ΑΥΞΗΣΗ ΤΩΝ ΚΑΤΑΓΓΕΛΙΩΝ ΓΙΑ ΠΑΙΔΙΚΗ ΠΟΡΝΟΓΡΑΦΙΑ ΣΤΟ ΔΙΑΔΙΚΤΥΟ