Τι είναι η κόπωση;

Η κόπωση είναι ένα άκρως υποκειμενικό, προσωπικό,πολυδιάστατο βίωμα.

Σε υγιή άτομα ,η κόπωση εμφανίζεται ως παροδική αίσθηση πού επιβάλλει την αναζήτηση της ξεκούρασης .Πιθανόν κατά τη εξέλιξη δημιουργήθηκε με στόχο την προστασία του ατόμου από την υπερπροσπάθεια πού μπορεί να οδηγήσει σε μόνιμη βλάβη ή προς την επιτάχυνση της ανάρρωσης σε περίπτωση ασθένειας.

Όταν περιγράφουμε την κόπωση αναφερόμαστε συχνά στην σωματική κόπωση που συσχετίζεται με την άσκηση ή με την μυϊκή αδυναμία α. Επίσης αντιλαμβανόμαστε και την νοητική κόπωση που περιλαμβάνει από αδυναμία συγκέντρωσης, διαταραχές μνήμης, έως και αίσθηση έλλειψης κινήτρου ή όχι «καθαρής σκέψης».

Στις παραπάνω περιγραφές διακρίνουμε και τα δύο βασικά επιστημονικά στοιχεία της κόπωσης: το περιφερικό και το κεντρικό. Το περιφερικό βρίσκεται στο επίπεδο των μυών όπου παράγεται ενέργεια και έργο. Το κεντρικό στοιχείο αφορά την πολύπλοκη βιολογική και ψυχολογική διαδικασία της σκέψης στον εγκέφαλο και υπόλοιπο νευρικό σύστημα, όπου δημιουργείται το ένταλμα για τις ακούσιες δραστηριότητες άλλα και την συναισθηματική χροιά κατά την εκτέλεση τους.



Όταν η κόπωση είναι καθημερινότητα

Η κόπωση που είναι καθημερινότητα είναι ένα παθολογικό ιδιαίτερα σημαντικό

σύμπτωμα που δεν πρέπει να αγνοηθεί. Αποτελεί είτε σήμα προειδοποιήσεις αρχόμενων σοβαρών προβλημάτων υγείας, είτε συνοδό σύμπτωμα σε χρόνια νοσήματα αλλά και σαν ανεξάρτητο πρόβλημα επηρεάζει σημαντικά την πρόγνωση του ασθενούς όπως και την ποιότητα ζωής .

Νιώθω τόσο κουρασμένος.

Από 10ετίας γίνεται εντατική έρευνα με αμέτρητες δημοσιεύσεις γύρω από την κόπωση.

Άς δούμε μέσω πραγματικών παραδειγμάτων πώς εφαρμόζουμε υπέρ μάς αυτές τις γνώσεις.

Η Μαρία είναι 49 ετών. Προ έτους βρέθηκε να πάσχει από καρκίνο του μαστού με θετικούς περιοχικούς λεμφαδένες. Υποβλήθηκε σε χειρουργική αφαίρεση και σε συνδυασμό χημειο και ακτινοθεραπείας . Ενώ οι εξετάσεις δεν δείχνουν πρόοδο της νόσου ούτε κάποιο ιδιαίτερα παθολογικό εύρημα η Μαρία νιώθει έντονη κόπωση και δυσκολεύεται να αντιμετωπίσει τις βασικές απαιτήσεις της καθημερινότητας.

Η κόπωση συσχετιζόμενη με τον καρκίνο (Cancer related fatigue) είναι το πιο συχνό σύμπτωμα που συνοδεύει τις κακοήθειες (από 5 έως 9 άτομα στα 10). Η επίδραση στην ποιότητα ζωής είναι σημαντική. Η ταυτοποίηση του αίτιου επιβάλλεται για την σωστή και έγκαιρη αντιμετώπιση. Αίτια κόπωσης όπως η αναιμία, υποθυρεοειδισμός,διαταραχές του ύπνου, διαταραχές ηλεκτρολυτών και της σίτισης ανιχνεύονται απλά από την κλινική εικόνα και εξέτασες ρουτίνας.

Άλλα σημαντικά αίτια όπως οι διαταραχές του άξονα υποθαλάμου-υπόφυσης-επινεφρίδια (άξονας του στρες-κορτιζόλης), υπερέκκριση κυτοκιννών , δυσλειτουργία της παραγωγής και της δέσμευσης της σεροτονίνης και οποιοειδών (ορμόνες της χαράς- κινήτρου), διαταραχή του κιρκανδιακού κύκλου , ανωμαλίες στην παραγωγή ενέργειας στην περιφέρεια, παρασυμπαθητκοτονία απαιτούν επαγρύπνηση από πλευράς του ιατρού και ειδικές εξετάσεις και ανάλογη θεραπεία.

Ο Θανάσης είναι 50 ετών, επιχειρηματίας με δυναμική προσωπικότητα, υπερδραστήριος- είναι «οικογενειακό». Από 5ετίας περνάει τις περισσότερες ώρες της ημέρας στην εταιρία του που βρίσκεται σε μοντέρνο κτίριο από τεχνητά υλικά με φτωχή πρόσβαση στο φυσικό φως και σε ροή φρέσκου αέρα. Από τριετίας εμφανίζει αρχικά ρινίτιδα, λαρυγγίτιδες, αργότερα δερματικά εξανθήματα. Από 6μήνου κεφαλαλγία και έντονη κόπωση που τον εμποδίζει στην αποδοτικότητα στην δουλειά. Οι εξετάσεις δείχνουν αλλεργική προδιάθεση .

Η περίπτωση του Θανάση θα μπορούσε να είναι το ιδανικό παράδειγμα της κόπωσης συσχετιζόμενης με τις τοξίνες του περιβάλλον (Sick building syndrome- Το σύνδρομο του άρρωστου κτιρίου) . Όμως αποτελεί ο ιδανικός καθρέφτης του βιοψυχοκοινωνικού μοντέλου (Spurgen 2002) της δημιουργίας ακαθόριστων συμπτωμάτων . Το μοντέλο αποτελείτε από τρία διαφορετικά στοιχεία που αλληλεπιδρούν: το πρώτο είναι το άτομο , ο Θανάσης οργανικά μεσήλικας με την προδιάθεση του για υπεραντιδραστηκότητα στην επαφή με ξένες ουσίες, πιθανόν και υπεροσμία. Το δεύτερο είναι το περιβάλλον και η έκθεση σε τοξίνες που βλάπτουν σε επίπεδο μην ανιχνεύσιμο στις εξετάσεις ρουτίνας. Το τρίτο είναι τα ψυχοκοινωνικά χαρακτηριστικά του Θανάση (αγχώδης, απαιτητική δουλειά) που προδιαθέτουν σε χημειοευαισθησία στο περιβάλλον. Ο Θανάσης τώρα ανοίγει πιο συχνά τα παράθυρα του γραφείου του και τα συμπτώματα του αναπνευστικού έχουν βελτιωθεί μερικώς η κόπωση πολύ λιγότερο.

Η Κατερίνα είναι 45 ετών, δικηγόρος, παντρεμένη , έχει δύο φανταστικά παιδιά στην εφηβεία. Από διετίας εμφανίζει περιοδικά εναλλαγές της διάθεσης, αύξηση του σωματικού βάρους κυρίως στην κοιλιά , δέρμα, μαλλιά λιγότερο λαμπερά, διαταραχές της αφόδευσης και ειδικά κόπωση κατά όλη την διάρκεια της ημέρας. Υποβάλλεται σε πολλές εξετάσεις που δεν δείχνουν κάτι το παθολογικό. Η ίδια εξηγεί ότι πιθανόν η κόπωση οφείλεται στην απαιτητική εργασία της στην δουλειά και στο σπίτι...και ότι »δεν είμαι πλέον τριάντα χρονών».

Πράγματι η Κατερίνα γερνάει και πλέον με μεγαλύτερη ταχύτητα μετά τα σαράντα όπου βρίσκεται σε περιεμηνοπαυσιακή φάση. Τα παραπάνω συμπτώματα και πολλά άλλα που δεν μας λέει είναι τα κλασικά συμπτώματα ορμονικών διαταραχών και συσσόρευσης των παθολογικών στοιχείων της γήρανσης και της χρόνιας υπερπροσπάθειας. Κυρίως η ολοήμερη κόπωση είναι κλασικό χαρακτηριστικό της πτώσης των σεξουαλικών ορμονών που αντανακλά σαν χαμηλή παραγωγικότητα ενέργειας και αυξομειώσεις των ορμονών της διάθεσης.

Ο Γιώργος είναι 41 χρονών. Προ έτους βίωσε ένα έμφραγμα μυοκαρδίου. «Την γλίτωσες» είπε ο ιατρός του. Από τότε ο Γιώργος βρίσκεται υπό αγωγή με συνδιασμό φαρμάκων. Δεν έχει σημεία στηθάγχης, οι εξετάσεις του είναι ικανοποιητικές όπως και οι δοκιμασίες για την καρδιά. Παρα ταύτα νιώθει κουρασμένος τις περισσότερες ώρες της ημέρας, δεν έχει την ίδια αντοχή στο στρες της δουλειάς, κουράζεται και με την συναισθηματική φόρτιση, απομονώνεται από τους αγαπημένους του. Η γυναίκα του φοβούμενη την «κατάθλιψη « τον φε΄ρνει για εξετάσεις και για να λάβει ηρεμιστικά.

Έχει κατάθλιψη ο Γιώργος; Πιθανόν ναι. Από 2 εώς 5 άτομα στα 10 εμφανίζουν κατάθλιψη μετά από έμφραγμα μυοκαρδίου. Τα ποσοστά είναι ακόμα μεγαλύτερα στην καρδιακή ανεπάρκεια όπου φθάνουν στους 6 και 9 στους δέκα. Η κατάθλιψη επηρεάζει την πρόγνωση και την ζωή του ασθενούς. Δεν είναι το μοναδικό αίτιο της κόπωσης στα καρδιαγγειακά νοσήματα. Οι μηχανισμοί της κόπωσης είναι τόσο πολύπλοκοι όσο στην κόπωση των καρκινοπαθών το οποίο δείχνει το πόσο η πάθηση ενός συστήματος επηρεάζει το σώμα με διάχυτο τρόπο. Άξονας του στρές-κορτιζο΄λης και παραγωγής νευροδιαβιβαστών επηρεάζετε σημαντικά και με διαφορετικό τρόπο από τα εύρηματα εργαστηριακά της κατάθλιψης...άρα απαιτούν διαφοροποιημένη αντιμετώπιση. Η αναιμία, διαταραχές ηλεκτρολυτών, διαταραχές της θρέψης όπως και οι παρενέργειες φαρμάκων περιορίζουν την παραγωγή ενέργειας στην περιφέρεια στους μύες. Έλλειψη προγραμματισμένης άσκησης και μη διόρθωση ορμωνικών διαταραχών και υπερβολικής οξείδωσης συμβάλουν στη κόπωση.


Ο Οδυσσέας είναι μόλις 38 χρονών και ήδη έχει επισκεφτεί αμέτρητους ιατρούς ρευματολόγους και ψυχίατρους λόγω άγνωστης προέλευσης χρόνιας κόπωσης με συνοδό άτυπα άλγη και οίδημα στις αρθρώσεις, μύες, σπαστικής κολίτιδας, συχνές λοιμώξεις αναπνευστικού και τελευταία ξηροφθαλμία . Οι εξετάσεις δεν δείχνουν κάποιο συγκεκριμένο νόσημα και όμως πάσχει και η κόπωση είναι τόσο έντονη που η καθημερινότητα του είναι «ανυπόφορη» κυρίως τις απογευματινές ώρες.

Ο Οδυσσέας περνάει την Οδύσσεια του Συνδρόμου Χρόνιας Κόπωσης με κύριο εύρημα Μερική Επινεφριδιακή Ανεπάρκεια. . Οι ορμόνες του στρές δεν ανταποκρίνουν στο ερέθισμα των απαιτήσεων της ημέρας, το ανοσοποιητικό του σύστημα στείρετε της ρυθμιστικής δράσης των στεροειδών και δοπαμινέργικών , τα επίπεδα σεροτονίνης είναι φυσιολογικά προς τα πάνω ,ζεί σε μία συνεχόμενη προσπάθεια.

Ένα αίσιο τέλος

Η κόπωση που είναι καθημερινότητα απαιτεί διερεύνση και αντιμετώπιση. Υπάρχει μία μεγάλη ομάδα πιθανών δρόμων φαρμακευτικών και μη που αποδεδειγμένα φέρνουν όφελος .

Η ίαση δεν είναι εύκολη. Το όφελος ης βελτίωσης είναι μεγάλο σε επίπεδο οργανικό και ψυχολογικό . Μόνο οι πάσχοντες μπορούν να μαρτυρίσουν για το τι σημαίνει να ζεις με την κόπωση και πώς είναι να υπάρχεις χωρίς αυτή.


Έλσα Β. Κάμπος
Ειδική Παθολόγος.

---

Διαβάστε περισσότερα άρθρα...