Ιατρικά Άρθρα - Παχυσαρκία Δ. Κρεμαστινός

Απο το βιβλίο του Καθηγητή Καρδιολογίας κ. Δημήτριου Θ. Κρεμαστινού
«Μπορούμε να νικήσουμε τις καρδιοπάθειες»
του Εκδοτικού Οίκου Α.Α. Λιβάνη

ΠΑΧΥΣΑΡΚΙΑ

Η παχυσαρκία: Το κατεξοχήν πρόβλημα της εποχής

Παλιότερα, όταν η φυματίωση ήταν η πρώτη αιτία θανάτου των νέων ανθρώπων, ο λεπτόσωμος και χλομός νέος ήταν ο νέος ο επιρρεπής να προσβληθεί από φυματίωση, εάν δεν είχε ήδη προσβληθεί. Τότε το παχύσαρκο και ροδομάγουλο παιδί ήταν το υγιές παιδί και το πάχος εθεωρείτο κοινωνικά ένδειξη υγείας και ευμάρειας. Όμως σήμερα τα πράγματα έχουν αλλάξει ριζικά. Το παχύσαρκο παιδί είναι το άρρωστο παιδί, γιατί όταν ενηλικιωθεί έχει αυξημένες πιθανότητες να προσβληθεί από σακχαρώδη διαβήτη και από αθηροσκλήρωση των αρτηριών του.

Σήμερα η καταπολέμηση της παχυσαρκίας αρχίζει από την παιδική ηλικία, όπου το παιδί πρέπει να συνηθίσει τη σωστή διατροφή, που δεν θα πρέπει να στηρίζεται στα κεκορεσμένα λίπη. Το βούτυρο δηλαδή δεν θα πρέπει να είναι η βάση της διατροφής του. Οι υδατάνθρακες και ιδιαίτερα τα γλυκά δεν θα πρέπει να επικυριαρχούν.

Μα πώς είναι δυνατόν το παιδί να μην τρώει γλυκά; Ασφαλώς δεν είναι δυνατόν. Όμως η κατάχρηση και η μονομέρεια σε γλυκά στη διατροφή του παιδιού αποτελεί μεγάλο λάθος. Ο παχύσαρκος δεν είναι μόνο υπέρβαρος. Οι περισσότεροι παχύσαρκοι έχουν αυξημένη αρτηριακή πίεση (υπέρταση) και παρουσιάζουν διαταραχές των λιπιδίων (έχουν αυξημένη την κακή χοληστερίνη και τα τριγλυκερίδια), ενώ παράλληλα εμφανίζουν λανθάνοντα ή ενεργό σακχαρώδη διαβήτη.

Εκείνος ο παχύσαρκος που έχει κατανεμημένο το λίπος του γύρω από τη μέση του, με περίμετρο μέσης άνω των 102 εκ. για άνδρες και άνω των 88 εκ. για γυναίκες, είναι ιδιαίτερα επιρρεπής στην εκδήλωση εμφράγματος του μυοκαρδίου ή οποιασδήποτε άλλης αγγειακής επιπλοκής, όπως είναι το εγκεφαλικό επεισόδιο ή η αρτηριοπάθεια των κάτω άκρων.

Το έμφραγμα του μυοκαρδίου αποτελεί τον πρώτο κίνδυνο για τους παχύσαρκους και ιδιαίτερα για τις γυναίκες μετά την εμμηνόπαυση. Το έμφραγμα στους παχύσαρκους είναι σοβαρότερο από το έμφραγμα στους μη παχύσαρκους, επειδή κατά την οξεία φάση του εμφράγματος τα λιπαρά οξέα των παχύσαρκων αυξάνονται, με αποτέλεσμα την επιδείνωση της ισχαιμίας του μυοκαρδίου και την εκδήλωση επικίνδυνων θανατηφόρων αρρυθμιών. Σοβαρές επίσης αρρυθμίες είναι δυνατόν να εκδηλωθούν κατά τον ύπνο των παχύσαρκων, οι οποίοι συνήθως δεν αναπνέουν κανονικά και τα επίπεδα του οξυγόνου στο αίμα τους είναι χαμηλά (οι παχύσαρκοι συνήθως πάσχουν υπό υπνική άπνοια).

Γενικά σήμερα η παχυσαρκία θεωρείται μια νόσος του μεταβολισμού του οργανισμού, γι' αυτό και κατατάσσεται στο λεγόμενο μεταβολικό σύνδρομο, που οδηγεί τον παχύσαρκο συχνότερα στους γιατρούς και στα νοσοκομεία, αφαιρώντας του παράλληλα χρόνια ζωής. Στις περισσότερες περιπτώσεις πρόκειται για γονιδιακή διαταραχή, που, όπως όλες οι γονιδιακές διαταραχές, για να εκδηλώσουν συγκεκριμένη πάθηση χρειάζεται να πυροδοτηθούν από τις κακές συνθήκες περιβάλλοντος. Για την περίπτωση της παχυσαρκίας κακές συνθήκες περιβάλλοντος θεωρούνται η λάθος διατροφή και η μη άσκηση. Ο παχύσαρκος δεν μπορεί να έχει ελεύθερη διατροφή και δεν μπορεί να μην ασκείται καθημερινά.

Οι τελευταίες επιστημονικές μελέτες υποστηρίζουν ότι όταν ο παχύσαρκος αντιμετωπίζει μεθοδικά το πρόβλημά του, τότε όλοι οι επιβαρυντικοί γι' αυτόν παράγοντες βελτιώνονται και το προσδόκιμο της ζωής του αυξάνει. Όμως θα πρέπει ιδιαίτερα να τονιστεί ότι η αντιμετώπιση της παχυσαρκίας αρχίζει από την παιδική ηλικία, γιατί ο μεταβολισμός του παχύσαρκου παιδιού στρεβλώνεται και κατά κανόνα το παιδί καταδικάζεται σε παχυσαρκία για όλη του τη ζωή.

Η παχυσαρκία, οι φίλοι και η οικογένεια

Οι κάτοικοι των βιομηχανικών χωρών γίνονται συνεχώς υπέρβαροι και παχύσαρκοι λόγω του ανθυγιεινού τρόπου ζωής τον οποίο ακολουθούν. Η παχυσαρκία είναι κάτι διαφορετικό σε σχέση με τη μικρή αύξηση του βάρους. Στην ουσία πρόκειται για χρόνια διαταραχή του μεταβολισμού, η οποία προσδιορίζεται κυρίως από γονιδιακές διαταραχές (παθολογικά γονίδια). Όμως πέραν των γονιδίων συμμετέχει και το περιβάλλον, δηλαδή οι κλιματικές συνθήκες, η διατροφή, η κίνηση και γενικότερα η κοινωνική συμπεριφορά του ατόμου. Η παχυσαρκία, ιδιαίτερα όταν συνοδεύεται με υψηλή χοληστερίνη ή τριγλυκερίδια, με αυξημένη πίεση (υπέρταση) και αυξημένο σάκχαρο γίνεται ιδιαίτερα επικίνδυνη, γιατί προκαλεί εμφράγματα του μυοκαρδίου ή εγκεφαλικά επεισόδια. Ιδιαίτερα επικίνδυνη θεωρείται η παχυσαρκία όταν η περίμετρος της μέσης για τους άνδρες ξεπερνά τα 102 cm και για τις γυναίκες τα 88 cm.

Όμως νεότερα δεδομένα, που προέρχονται από μια σοβαρή μελέτη που δημοσιεύτηκε τον περασμένο Ιούλιο σε ένα από τα πλέον έγκριτα ιατρικά περιοδικά, το New England Journal of Medicine, και χρηματοδοτήθηκε από το ΝΙΗ, μας αποκαλύπτουν ότι ένας ανεξάρτητος παράγοντας, εκτός από τους ήδη γνωστούς, είναι το οικογενειακό περιβάλλον και οι φίλοι. Στη μεγάλη αυτή μελέτη αναλύθηκαν τα στοιχεία 12.067 ατόμων που συμμετείχαν στη γνωστή μελέτη του Framingham.

Τα εντυπωσιακά ευρήματα της μελέτης αυτής έδειξαν ότι οι πιθανότητες να γίνει ένα άτομο παχύσαρκο αυξήθηκαν σε ποσοστό 57% όταν ένας στενός του φίλος είχε ήδη γίνει παχύσαρκος. Όταν μάλιστα η φιλική σχέση ήταν αμοιβαία ισχυρή, το ποσοστό της παχυσαρκίας έφτανε στο 71%. Στα ζευγάρια, εάν ο ένας εκ των δύο γινόταν παχύσαρκος, η πιθανότητα να γίνει και ο άλλος έφτανε στο 37%. Αντίθετα δεν παρατηρήθηκε καμία συσχέτιση μεταξύ των γειτόνων. Εάν ο γείτονας γινόταν παχύσαρκος, δεν επηρέαζε σε τίποτα το γείτονά του, εκτός αν δεν ήταν μόνο γείτονες αλλά και φίλοι. Το ίδιο παρατηρήθηκε αν ένα μέλος της οικογένειας γινόταν παχύσαρκο. Η παχυσαρκία του ενός μέλους επηρέαζε και τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας στο θέμα αυτό. Όμως το εντυπωσιακότερο στοιχείο της μελέτης αναφέρεται στο γεγονός ότι οι φίλοι γίνονταν παχύσαρκοι ακόμα και εάν ζούσαν σε απόσταση πολλών χιλιομέτρων ο ένας από τον άλλο, που υποδηλώνει ότι δεν θεωρήθηκε υπεύθυνη η καθημερινή, ενδεχομένως κοινή διατροφή των ατόμων αυτών.

Οι συσχετίσεις παχυσαρκίας, φιλίας και οικογένειας έθεσαν σε νέα βάση τις συμπεριφορές των ανθρώπων, υπό την έννοια του επηρεασμού της εγκεφαλικής λειτουργίας και σκέψης του ενός από τον άλλο. Με αυτό το σκεπτικό φαίνεται ότι ενδεχομένως η λειτουργία του υποθαλάμου επηρεάζεται κατά κάποιον τρόπο, ούτως ώστε οι νευροορμόνες και γενικότερα το σύστημα των ενδοκρινών αδένων να εμπλέκονται στην παθοφυσιολογία της παχυσαρκίας ενεργά, δραστηριοποιούμενα από το σύνολο της εγκεφαλικής λειτουργίας. Κατά συνέπεια ο εγκέφαλος είναι πολλαπλά αναμεμειγμένος στο θέμα της παχυσαρκίας.

Τι κινδύνους κρύβει ο παχύς λαιμός;

Είναι αλήθεια πως εδώ και πολλά χρόνια γίνεται προσπάθεια να εντοπιστούν πάνω στο σώμα του ανθρώπου σημεία που να δείχνουν ότι υπάρχει κίνδυνος για καρδιακό επεισόδιο.

Πρώτα ενοχοποιήθηκε η πτυχή στο λοβίο του αυτιού. Η ύπαρξη μιας πτυχής στο λοβίο του αυτιού συνδυάστηκε με μεγάλη πιθανότητα προσβολής των αρτηριών της καρδιάς από στεφανιαία νόσο. Αργότερα η εναπόθεση λίπους. Δεν φτάνει να είναι κάποιος παχύς για να σηματοδοτηθεί η ύπαρξη κινδύνου. Θα πρέπει το πάχος να αθροίζεται σε ορισμένες περιοχές του σώματος για να είναι κακό προγνωστικό σημάδι. Παρατηρήθηκε ότι η συγκέντρωση του λίπους στη μέση ήταν ένα κακό σημάδι. Έτσι, ύστερα από πολλές μελέτες, αποδείχτηκε ότι όταν η διάμετρος της μέσης ήταν άνω των 105 cm για τους άνδρες και 85 cm για τις γυναίκες, η πιθανότητα να αναπτυχθεί στεφανιαία νόσος με τις επιπλοκές της, όπως π.χ. έμφραγμα του μυοκαρδίου, ήταν μεγάλη.

Τώρα ένας νέος δείκτης κάνει την εμφάνισή του. Ερευνητές της μεγαλύτερης επιδημιολογικής μελέτης στον κόσμο, της μελέτης Framingham, παρατήρησαν ότι οι άνδρες που είχαν περίμετρο λαιμού μεγαλύτερη από 40,5 cm και οι γυναίκες άνω των 34,2 cm, όλοι ηλικίας άνω των 51 ετών, είχαν μεγαλύτερη πιθανότητα να αναπτύξουν στεφανιαία νόσο, καθόσον η καλή χοληστερίνη ήταν χαμηλή. Συγκεκριμένα για κάθε αύξηση της περιμέτρου του λαιμού άνω των 3 cm για τους άνδρες παρατηρήθηκε ελάττωση της καλής χοληστερίνης (HDL) κατά 2,2 mg%, ενώ αντίστοιχα για τις γυναίκες ελάττωση 2,7 mg%.

Όσον αφορά την κακή χοληστερίνη (LDL), που προκαλεί την καταστροφή των αρτηριών, δεν παρατηρήθηκε καμία ουσιαστική μεταβολή. Όμως παρατηρήθηκε αύξηση του σακχάρου νηστείας κατά 3 mg% στους άνδρες και 2,1 mg% στις γυναίκες, όταν είχαν αύξηση της περιμέτρου του λαιμού κατά 3 cm πάνω από τις αντίστοιχες φυσιολογικές τους τιμές. Η φυσιολογική τιμή του σακχάρου του αίματος στο νηστικό άτομο είναι 100 mg% και κάθε αύξηση πάνω από αυτή την τιμή αποτελεί ιδιαίτερα ευαίσθητο δείκτη, που δείχνει ότι οι αρτηρίες έχουν αυξημένη πιθανότητα να προσβληθούν από αθηροσκλήρωση.

Το ιδιαίτερο ενδιαφέρον της μελέτης που μέτρησε την περίμετρο του λαιμού ήταν ότι αυτοί που είχαν παχύ λαιμό ήταν επιρρεπείς να προσβληθούν από αθηροσκλήρωση, έστω και εάν δεν είχαν αυξημένη περίμετρο μέσης. Αντίθετα, εάν είχαν επιπρόσθετα και αυξημένη περίμετρο μέσης, τότε ο κίνδυνος ήταν ακόμα μεγαλύτερος. Οι ερευνητές δίνουν εξηγήσεις στα ευρήματά τους με βάση το γεγονός ότι όταν ο λαιμός είναι παχύς υπάρχει λίπος στο λαιμό και το λίπος αυτό υποδηλώνει ότι υπάρχει αυξημένη εναπόθεση λίπους στο άνω μέρος του σώματος, όπου ευρίσκονται ζωτικά όργανα, όπως η καρδιά και το ήπαρ (συκώτι). Και οι ερευνητές συνεχίζουν: «Όταν υπάρχει αυξημένο λίπος στην καρδιά ή στο συκώτι, αυτό υποδηλώνει επιβαρημένο άτομο, το οποίο δεν βοηθιέται μόνο από δίαιτα. Μπορεί ένα άτομο να μην είναι παχύ, εντούτοις να έχει εναποτεθεί λίπος στην καρδιά ή στο συκώτι. Ο σωστότερος τρόπος να απαλλαγούν από αυτό το λίπος δεν είναι η δίαιτα. Είναι η γυμναστική».

Κατά συνέπεια κάποιος που έχει παχύ λαιμό θα πρέπει να υποβάλλεται σε πλήρη καρδιολογικό έλεγχο, με στόχο την αναζήτηση της ύπαρξης επιβαρυντικών παραγόντων. Έτσι ο παχύς λαιμός αποτελεί ένα πρόσθετο στοιχείο, που μας προειδοποιεί να πάρουμε μέτρα για να αποφύγουμε την καρδιακή προσβολή. Πόσο χρήσιμο θα αποδειχτεί; Το μέλλον θα δείξει.

Καλά νέα για τους παχύσαρκους

Οι πληθυσμοί των ανεπτυγμένων χωρών γίνονται μέρα με τη μέρα περισσότερο υπέρβαροι (αυξάνει το βάρος τους) και καταλήγουν να είναι παχύσαρκοι. Η παχυσαρκία δεν είναι μια απλή αύξηση του βάρους, είναι αρρώστια και μάλιστα σοβαρή. Δυόμισι εκατομμύρια άνθρωποι χάνονται λόγω παχυσαρκίας κάθε χρόνο στον κόσμο, διαπιστώνει ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας.

Η παχυσαρκία ταυτίζεται με διαταραχή του μεταβολισμού του οργανισμού, που επιπλέκεται με παθήσεις της καρδιάς και των αγγείων, οι οποίες οδηγούν σε αυξημένη νοσηρότητα και θνητότητα.

Ο ορισμός της κεντρικής παχυσαρκίας θέλει τους άνδρες να έχουν περίμετρο μέσης μεγαλύτερη από 94 cm και τις γυναίκες αντίστοιχα περίμετρο μέσης μεγαλύτερη από 80 cm.

Το λίπος στους άνδρες μαζεύεται πάνω από τη μέση, ενώ στις γυναίκες κάτω από τη μέση, στους γλουτούς, στους μηρούς κτλ. Ιδιαίτερη βαρύτητα αποδίδεται στην παχυσαρκία με κατανομή του λίπους στην κοιλιακή χώρα. Και αυτό γιατί αποδείχτηκε ότι ο τύπος αυτός της παχυσαρκίας εμφανίζει υψηλή συσχέτιση με την εκδήλωση σοβαρών καρδιοπαθειών.

Η παχυσαρκία συνυπάρχει με το λεγόμενο μεταβολικό σύνδρομο, που δεν είναι τίποτε άλλο από συνδυασμό αυξημένων τριγλυκεριδίων με χαμηλή την καλή χοληστερίνη (HDL), αυξημένη την αρτηριακή πίεση και αυξημένο σάκχαρο όταν κάποιος είναι νηστικός.

Οι σοβαρές διαταραχές που παρατηρούνται στην παχυσαρκία είναι η ανάπτυξη στεφανιαίας νόσου στην καρδιά, η υπέρταση, η άπνοια κατά τον ύπνο και η καρδιακή ανεπάρκεια. Η εμφάνιση αιφνίδιου θανάτου είναι 40 φορές υψηλότερη σε σύγκριση με τα φυσιολογικά άτομα.

Η παχυσαρκία δεν είναι μόνο αποτέλεσμα του τρόπου ζωής, δηλαδή του φαγητού, της ακινησίας του παχύσαρκου και της έλλειψης άσκησης. Πάντα συμμετέχει και το γονιδιακό υπόστρωμα. Γι' αυτό χρειάζεται ριζική μεταβολή του τρόπου ζωής για να καταπολεμηθεί η κληρονομική προδιάθεση, δηλαδή τα γονίδια.

Το επιδιωκόμενο αποτέλεσμα επιτυγχάνεται με ειδικές δίαιτες με λίγες θερμίδες, με προοδευτική αύξηση της φυσικής δραστηριότητας (30 λεπτά έως 3 ώρες ημερησίως) και με προγραμματισμένη άσκηση σε γυμναστήριο. Η χρήση φαρμάκων είναι αναγκαία όταν υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις ότι η παχυσαρκία επιπλέκεται με καρδιοπάθειες.

Όταν δεν αποδίδουν όλα τα άλλα μέσα, επιστρατεύεται και η χειρουργική. Η εγχείρηση στοχεύει στην ελάττωση του μεγέθους του στομαχιού ή σε παράκαμψη σημαντικού τμήματος του εντέρου (bypass) για να μη γίνεται η απορρόφηση των τροφών από το έντερο.

Όμως τα καλά νέα για τους παχύσαρκους έρχονται από τις τελευταίες έρευνες. Απομονώθηκε μία πρωτεΐνη που λέγεται PEDF και η οποία υπάρχει στους παχύσαρκους και θεωρείται υπεύθυνη για τις σοβαρότερες επιπλοκές της παχυσαρκίας και κυρίως τις αντιστάσεις που αναπτύσσει ο παχύσαρκος στην ινσουλίνη, με αποτέλεσμα να ρυθμίζεται καλά το σάκχαρο του οργανισμού και να αποτρέπονται οι βλάβες των αρτηριών στην καρδιά και στον εγκέφαλο που απειλούν τη ζωή του παχύσαρκου.

Τα πειραματικά δεδομένα έδωσαν λαμπρά αποτελέσματα. Ας περιμένουμε τώρα και τα αποτελέσματα των πολυκεντρικών μελετών στον άνθρωπο.

Tο µεταβολικό σύνδροµο και η παχυσαρκία

Τι είναι το µεταβολικό σύνδροµο; Πρόκειται για νέα πάθηση ή είναι κάτι από τα γνωστά παλιά που επανέρχεται; Στην πραγµατικότητα πρόκειται για άθροισµα διαταραχών του µεταβολισµού, που αφορούν συνύπαρξη παθολογικών τιµών λιπιδίων (χοληστερίνης, τριγλυκεριδίων), σακχάρου και ειδικότερα αντίστασης στην ινσουλίνη που παράγει ο οργανισµός. Παρατηρείται αύξηση του βάρους του σώµατος και αύξηση της αρτηριακής πίεσης.

Στην παχυσαρκία η κατανοµή του λίπους προσδιορίζει πολλές φορές την πρόγνωση του παχύσαρκου. Oι παχύσαρκοι που έχουν αυξηµένη περίµετρο της µέσης στο επίπεδο του οµφαλού (κεντρική παχυσαρκία) είναι κατά κανόνα επιρρεπείς στην ανάπτυξη στεφανιαίας νόσου. O παχύσαρκος θεωρείται ασθενής. Εκτός από την αυξηµένη πιθανότητα να νοσήσει από αγγειακές παθήσεις, και ιδιαιτέρως από αθηροσκλήρωση, εµφανίζει, κατά κανόνα, άπνοια κατά τον ύπνο, η οποία επιβαρύνει περισσότερο τη λειτουργία της καρδιάς του. Το έµφραγµα των παχύσαρκων είναι συνήθως σοβαρότερο. Αυτό εξηγείται από το γεγονός ότι κατά την οξεία φάση του εµφράγµατος, εξαιτίας του στρες, παράγονται ειδικές ορµόνες, που λέγονται κατεχολαµίνες, οι οποίες προκαλούν αύξηση των λιπαρών οξέων, τα οποία επιτείνουν την ισχαιµία του µυοκαρδίου και δηµιουργούν θανατηφόρες αρρυθµίες.

Η υπέρταση, που πολλές φορές συνοδεύει την παχυσαρκία, επιδεινώνει τη λειτουργία της καρδιάς και τη συνολική κατάσταση της υγείας του παχύσαρκου. Το πάχος αναµφισβήτητα αυξάνει την πιθανότητα να προσβληθεί ένα άτοµο από καρδιαγγειακή νόσο, αλλά όχι στο ίδιο ποσοστό µε το κάπνισµα ή την αύξηση της χοληστερίνης. Η συνύπαρξη λοιπόν αυξηµένης χοληστερίνης, όπως παρατηρείται στο µεταβολικό σύνδροµο, συµπληρώνει τη σοβαρότητα της κατάστασης του ασθενούς.

Έτσι οι παχύσαρκοι είναι επιρρεπείς στη στεφανιαία νόσο. Παράλληλα µπορεί να έχουν και αυξηµένα τριγλυκερίδια, παθολογική ανοχή στη γλυκόζη ή στο σακχαρώδη διαβήτη και υπερινσουλιναιµία. Το έµφραγµα του µυοκαρδίου αποτελεί γι’ αυτούς τον πρώτο κίνδυνο, ιδιαιτέρως για τις γυναίκες µετά την εµµηνόπαυση, και ακολουθούν τα εγκεφαλικά επεισόδια.

Έτσι η παχυσαρκία αναµφισβήτητα συνδέεται µε τη διατροφή και µε τον τρόπο ζωής. Συνήθως οι παχύσαρκοι δεν γυµνάζονται, δεν κινούνται και τρώνε πολύ. Όµως προτού κάποιος τους κατηγορήσει θα πρέπει να αποκλείσει την παρουσία σοβαρών διαταραχών των ενδοκρινών αδένων (υποθυρεοειδισµός, υποθαλαµικό σύνδροµο, νόσος και σύνδροµο του Cushing, πολυκυστικό σύνδροµο ωοθηκών).

Η παχυσαρκία είναι διαταραχή που σχετίζεται µε τα γονίδια του κάθε ατόµου. Η καταπολέµησή της χρειάζεται ισχυρή θέληση και συνεχή προσπάθεια. Oι τελευταίες µελέτες δείχνουν ότι εάν ο παχύσαρκος αντιληφθεί πού οδηγείται και αντιµετωπίσει µεθοδικά το πρόβληµά του, τότε όλες οι επιβαρυντικές γι' αυτόν παράµετροι φυσιολογικοποιούνται, η στεφανιαία νόσος ή η υπερτροφία του µυοκαρδίου βελτιώνονται και το προσδόκιµο επιβίωσής του αυξάνει.