Απο το βιβλίο του Καθηγητή Καρδιολογίας κ. Δημήτριου Θ. Κρεμαστινού
«Μπορούμε να νικήσουμε τις καρδιοπάθειες»
του Εκδοτικού Οίκου Α.Α. Λιβάνη

ΑΙΦΝΙΔΙΟΣ ΘΑΝΑΤΟΣ

Πόσο πρέπει να φοβόμαστε το αιφνίδιο σύμβαμα

Το κλασικό ερώτημα που αντιμετωπίζει κάθε καρδιολόγος από κάθε άτομο που εξετάζει είναι το πόσο κινδυνεύει να πάθει κάτι αιφνίδιο, που να θέσει σε κίνδυνο τη ζωή του.

Ο έμπειρος γιατρός ή το οργανωμένο κέντρο μπορούν να αποκαλύψουν την πιθανότητα να συμβεί κάτι σοβαρό στο συγκεκριμένο άρρωστο. Δεν μπορούν όμως να του αποκαλύψουν ότι όταν συμβεί θα αποβεί οπωσδήποτε μοιραίο και το πότε ακριβώς θα συμβεί.

Δηλαδή η σύγχρονη επιστήμη μπορεί να μιλά με υψηλές πιθανότητες, ουδέποτε όμως με βεβαιότητα. Γνωρίζουμε π.χ. ότι ο αιφνίδιος καρδιακός θάνατος απειλεί τη ζωή ενός νέου ανάμεσα σε 100.000 νέους, όμως δεν μπορεί να βρεθεί ποιος είναι αυτός ο ένας. Γνωρίζουμε ότι άλλα αίτια αιφνίδιου καρδιακού θανάτου που κατά σειρά ακολουθούν είναι οι μυοκαρδιοπάθειες - μυοκαρδίτιδες, ορισμένες βαλβιδικές παθήσεις, όπως είναι η στένωση της αορτής και η πρόπτωση της μιτροειδούς, καθώς και ορισμένες σπάνιες διαταραχές που προκαλούν αλλαγές στο ηλεκτροκαρδιογράφημα και δημιουργούν θανατηφόρες αρρυθμίες.

Όμως χάνονται παγκοσμίως χιλιάδες άνθρωποι κάθε χρόνο χωρίς να μπορούμε επιστημονικά να προσδιορίσουμε από τι ακριβώς χάθηκαν. Ακόμα και ύστερα από ενδελεχείς μελέτες στην καρδιά κατά τη νεκροτομή. Είναι χαρακτηριστικό ότι το 20% των εμφραγμάτων θα χαθούν τα πρώτα λεπτά της προσβολής από θανατηφόρες αρρυθμίες, ενώ το 80% δεν θα πάθουν θανατηφόρα αρρυθμία και θα φτάσουν στο γιατρό ή στο νοσοκομείο για περαιτέρω θεραπεία.

Το 20% που χάνονται στα πρώτα λεπτά δεν έχουν ειδικά χαρακτηριστικά, που να τους διαφοροποιούν από τους υπόλοιπους εμφραγματίες, ούτε πριν από το έμφραγμα ούτε κατά την προσβολή του εμφράγματος. Αντίστοιχοι άρρωστοι με την ίδια επιβάρυνση από πλευράς έκτασης εμφράγματος ή επικίνδυνων άλλων παραγόντων που συνυπάρχουν δεν παθαίνουν θανατηφόρες αρρυθμίες.

Άραγε πού κρύβεται το μυστικό του αιφνίδιου θανάτου που δεν μπορούμε σήμερα με πιθανότητα 100% να διαγνώσουμε; Το μυστικό βρίσκεται στα γονίδια που καθορίζουν τις πρωτεΐνες του καρδιακού κυττάρου και τον τρόπο της λειτουργίας τους. Οι παθήσεις που σήμερα γνωρίζουμε ότι μπορούν να προκαλέσουν αιφνίδιο θάνατο πυροδοτούν τους μηχανισμούς του αιφνίδιου θανάτου που βρίσκονται κρυμμένοι μέσα στο κύτταρο. Αυτό όμως δεν είναι αρκετό να προκαλέσει θάνατο εάν δεν συνυπάρξουν και ανάλογες περιβαλλοντικές συνθήκες που θα υποβοηθήσουν.

Κάθε μέρα νέα γονίδια και οι αλληλεπιδράσεις τους αποκαλύπτονται και χιλιάδες άνθρωποι προφυλάσσονται. Μέχρι τότε που ο μυστικός κωδικός λειτουργίας των γονιδίων θα αποκαλυφθεί, μόνο το οικογενειακό ιστορικό αιφνίδιου θανάτου προδίδει την ύπαρξη επικίνδυνων γονιδίων. Γι' αυτό στις περιπτώσεις αυτές θα πρέπει οι πάντες να είναι ιδιαίτερα προσεκτικοί.

Τελευταία βρέθηκε ότι οι ασθενείς με οικογενειακό ιστορικό αιφνίδιου θανάτου που έζησαν ύστερα από καρδιαναπνευστική ανάνηψη (είχαν υποστεί προσβολή αιφνίδιου θανάτου) παρατηρήθηκε ότι είχαν στο ηλεκτροκαρδιογράφημά τους ένα εύρημα που μέχρι σήμερα η καρδιολογία θεωρούσε καλόηθες εύρημα και οι γιατροί δεν έδιναν ιδιαίτερη σημασία. Το καλόηθες αυτό ηλεκτροκαρδιογραφικό εύρημα αποδείχτηκε ότι είχε ιδιαίτερη σημασία μόνο για τα άτομα που είχαν προγόνους που χάθηκαν από αιφνίδιο καρδιακό θάνατο. Το εύρημα αυτό λέγεται πρώιμη αναπόλωση του ST. Η μελέτη αυτή επιβεβαίωσε για άλλη μια φορά και από άλλη οπτική γωνία την τεράστια σημασία του οικογενειακού γονιδιακού υπόβαθρου όσον αφορά τη ζωή και το θάνατο.

Με όλα αυτά δεν συμπεραίνεται βέβαια ότι ο άνθρωπος σήμερα είναι λιγότερο ασφαλής. Αντίθετα επισημαίνεται ότι όταν κάποιος έχει βεβαρημένο οικογενειακό ιστορικό πρέπει να είναι περισσότερο προσεκτικός και να υποβάλλεται σε ενδελεχείς εξετάσεις προκειμένου να αλλάξει ακόμα και το πεπρωμένο του.

---

Η καρδιακή προσβολή

Όσες σελίδες και εάν γραφούν, όσες τηλεοπτικές εκπομπές και εάν γίνουν, η ενημέρωση του κοινού φαίνεται ότι είναι ελλιπής. Τραγική απόδειξη μια πρόσφατη εκπομπή του CNN, όπου ο γνωστός δημοσιογράφος Larry King ασχολήθηκε καθ' όλη τη διάρκεια της εκπομπής του με το γιατί πέθανε αιφνίδια ένας μεγάλος δημοσιογράφος του NBC (Tim Russel), χωρίς ποτέ του να αισθανθεί τίποτα και χωρίς να καταγράψουν κάτι παθολογικό οι εργαστηριακές καρδιολογικές εξετάσεις που κατά καιρούς έκανε.

Ύστερα από εκτεταμένη συζήτηση με τους ειδικούς κατέληξε στα γνωστά συμπεράσματα, που πολλές φορές έχουμε αναλύσει. Δυστυχώς ο αιφνίδιος καρδιακός θάνατος δεν προειδοποιεί. Συμπεριφέρεται όπως οι μεγάλοι καταστροφικοί σεισμοί που συμβαίνουν στην Κίνα, στην Περσία και στην Ιαπωνία και που κανένας δεν μπορεί να προβλέψει. Οι αφελείς... και όχι μόνο παρασύρουν τον κόσμο, λέγοντάς του ότι ένα μπαϊπάς ή μια αγγειοπλαστική μπορεί προληπτικά στον ασυμπτωματικό άρρωστο να αποτρέψει τον αιφνίδιο θάνατο ή το έμφραγμα. Αρκεί δυστυχώς μια ασήμαντη αθηροσκληρωτική πλάκα, που δεν φαίνεται με καμία μέθοδο, ακόμα και με τη στεφανιογραφία, να σπάσει και να δημιουργηθεί μέσα σε λίγα λεπτά ένας θρόμβος που να φράξει την αρτηρία.

Αρκεί ένας παρατεταμένος σπασμός μιας στεφανιαίας αρτηρίας σε ένα βαρύ καπνιστή για να του στοιχίσει τη ζωή. Αρκεί να υπάρξει αυξημένη πηκτικότητα του αίματος και διάβρωση του εσωτερικού τοιχώματος μιας στεφανιαίας για να οδηγήσει σε θρόμβωση και φράξιμο της αρτηρίας.

Μα τότε όλα τα εμφράγματα του μυοκαρδίου θα είχαν κακή κατάληξη, ενώ γνωρίζουμε ότι περί το 30-40% των εμφραγματιών χάνονται.

Εύλογη η απορία. Γιατί οι πολλοί δεν γνωρίζουν ότι το μυστικό του αιφνίδιου θανάτου βρίσκεται στη δομή των πρωτεϊνών της κυτταρικής μεμβράνης και των διαύλων της, που καθορίζουν τη διακίνηση των ιόντων νατρίου, ασβεστίου και καλίου. Δηλαδή, με απλά λόγια, ο αιφνίδιος θάνατος εξαρτάται από τη δομή των γονιδίων που οι πρόγονοί μας μας κληροδότησαν. Έτσι, όταν τελικά όλα τα γονιδιακά μυστικά αποκαλυφθούν και αρχίσουν οι γονιδιακές θεραπείες, τότε ο αιφνίδιος θάνατος θα υποστεί ισχυρό πλήγμα και πιθανόν να νικηθεί.

Όμως τι θα γίνει μέχρι η σωστή έρευνα να μας φέρει αυτά τα καλά νέα; Μέχρι πότε και πώς θα πρέπει να προσέχουμε όλους τους παράγοντες εκείνους που συμβάλλουν ώστε να δημιουργούνται αθηροσκληρωτικές πλάκες, να γίνεται σπασμός των αρτηριών και να αυξάνει η πηκτικότητα του αίματος; Η απάντηση περιέχει τρεις λέξεις: πρόληψη, πρόληψη και ξανά πρόληψη. Μα τι είδους πρόληψη πρέπει να γίνει όταν ο νέος γνωρίζει ότι έχει μεγαλύτερη πιθανότητα να χάσει τη ζωή του όταν είναι βαρύς καπνιστής, παρά όταν κυκλοφορεί πάνω στη μοτοσικλέτα του χωρίς κράνος και εντούτοις καπνίζει; Φτάνουν άραγε αυτά τα spots του Υπουργείου Υγείας που καλούν το λαό να εκτιμήσει την πρόληψη; Φρούδες οι ελπίδες. Είναι χαρακτηριστικό ότι σε πολλά κράτη δεν χειρουργούνται με εγχείρηση μπαϊπάς οι καπνιστές που πάσχουν από στεφανιαία νόσο. Όχι για να τιμωρηθούν. Απλούστατα γιατί έχει αποδειχτεί ότι για τους βαρείς καπνιστές η εγχείρηση αυτή καθαυτή ουδεμία ωφέλεια προσφέρει, αντιθέτως μπορεί να τους βλάψει εάν δημιουργηθεί έμφραγμα κατά τη διάρκεια της χειρουργικής επέμβασης.

Δυστυχώς, για να κερδηθεί η μάχη της πρόληψης στη χώρα, χρειάζεται αγωγή υγείας. Ένα μάθημα που να διδάσκεται στις βασικές βαθμίδες της εκπαίδευσης και παράλληλα η πολιτεία με σοβαρά προγράμματα να επιτύχει την κοινωνική αποδοχή.

Ακόμα και το Ραδιοτηλεοπτικό Συμβούλιο μπορεί να συμβάλει, απαγορεύοντας άμεσα το κάπνισμα στις οθόνες της τηλεόρασης. Έτσι θα πάψουν να απορούν οι διάφοροι «Larry Kings» και οι τηλεθεατές τους γιατί ακόμα χάνονται άδικα ανθρώπινες ζωές.

---

Η κρίσιμη αντίδραση

Πολλοί ασθενείς συχνά με ρωτούν: «Αφού η καρδιά κάποια στιγμή μπορεί να σταματήσει, γιατί να μην τοποθετείται μια δεύτερη τεχνητή καρδιά, που να μπορεί να αναλάβει αμέσως να λειτουργεί;»

Καταρχήν η υπεραπλούστευση είναι επικίνδυνη. Καλό είναι να γνωρίζουμε ότι δεν υπάρχει τεχνητή καρδιά που να αναλαμβάνει αυτόματα να λειτουργεί όταν σταματήσει η φυσιολογική. Εκείνο που υπάρχει είναι ο εμφυτεύσιμος απινιδωτής-βηματοδότης. Δηλαδή μια συσκευή βάρους μερικών γραμμαρίων, που τοποθετείται κάτω από το δέρμα και συνδέεται με ηλεκτρόδια διά μέσου μιας φλέβας με την καρδιά. Η συσκευή αυτή λειτουργεί αμέσως μόλις σταματήσει να λειτουργεί το ηλεκτρικό σύστημα της καρδιάς ή όταν δημιουργηθεί κάποια σοβαρή αρρυθμία (π.χ. κοιλιακή ταχυκαρδία), που μπορεί σε λίγα λεπτά να δημιουργήσει ηλεκτρικό βραχυκύκλωμα στην καρδιά (κοιλιακή μαρμαρυγή).

Όμως η συσκευή αυτή δεν εμφυτεύεται σε όλους τους ανθρώπους αδιακρίτως, αλλά σε εκείνους που μπορεί με μεγάλη πιθανότητα να φανεί χρήσιμη. Ένας στους 10.000 ανθρώπους στο γενικό πληθυσμό θα πάθει στατιστικά ανακοπή της λειτουργίας της καρδιάς. Ένας στους 100.000 νέους και ένας στους 1.000 καρδιοπαθείς.
Για το λόγο αυτό κάθε παιδί πρέπει να εξετάζεται τουλάχιστον μία φορά στη ζωή του από καρδιολόγο. Εκείνα τα παιδιά που έχουν καρδιολογικό πρόβλημα πρέπει να παραπέμπονται σε ειδικά εξειδικευμένα καρδιολογικά κέντρα για να εκτιμηθούν η σοβαρότητα της καρδιοπάθειάς τους και η πιθανότητα να εκδηλωθεί αιφνίδιος θάνατος. Εξυπακούεται ότι η ίδια διαδικασία θα πρέπει να γίνεται και για οποιονδήποτε άνθρωπο, οποιασδήποτε ηλικίας, που προσβάλλεται από οποιαδήποτε καρδιοπάθεια κατά τη διάρκεια της ζωής του.

Όμως τι συμβαίνει με όλους τους ανθρώπους που φαινομενικά είναι υγιείς, ε­ντούτοις όμως μπορεί να σταματήσει απότομα η καρδιά τους όταν πάθουν ένα έμφραγμα του μυοκαρδίου ή προσβληθούν από μυοκαρδίτιδα ή ορισμένες μορφές μυοκαρδιοπάθειας;

Για όλους αυτούς τους ανθρώπους σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες υπάρχει μέριμνα από τα κράτη, ώστε φορητές συσκευές (απινιδωτές) να υπάρχουν σε όλους τους πολυσύχναστους χώρους, όπως γήπεδα, στάδια, μετρό, σιδηρόδρομοι, νοσοκομεία, σχολεία κτλ. Οι απινιδωτές αυτοί είναι απλοί, αυτόματοι, εύκολοι στη χρήση τους, πιο εύκολοι και από μια συσκευή τηλεόρασης. Μετά το σταμάτημα της λειτουργίας της καρδιάς τα πρώτα 3 λεπτά είναι τα πιο κρίσιμα. Εάν ο απινιδωτής είναι κοντά, τότε αποδεικνύεται σωτήριος. Διαφορετικά πρέπει να δοθούν ισχυρά πλήγματα στο κέντρο του στήθους. Γροθιά πυγμάχου ή αλλεπάλληλες μαλάξεις, έτσι που το κέντρο του στήθους (στέρνο) να υποχωρεί περί τα 5 εκατοστά και έτσι να συμπιέζεται η καρδιά μεταξύ στέρνου και σπονδυλικής στήλης. Με τον τρόπο αυτό σταματά το ηλεκτρικό βραχυκύκλωμα και η καρδιά αρχίζει πάλι να λειτουργεί.

Σε κάθε περίπτωση οι μαλάξεις δεν πρέπει να σταματούν. Για κάθε δεκαπέντε μαλάξεις καρδιάς χρειάζονται 2-3, στόμα με στόμα, τεχνητές αναπνοές με κλειστά τα ρουθούνια της μύτης του παθόντος. Για να είναι επιτυχής και αποτελεσματική η μάλαξη, πρέπει να είναι συνεχής. Για να επιτευχθεί αυτό, κινητήρια δύναμη πρέπει να είναι το βάρος του σώματος εκείνου που επιχειρεί τη μάλαξη, ενώ ο ασθενής πρέπει να είναι ξαπλωμένος στο δάπεδο και όχι στο κρεβάτι. Με τις μαλάξεις διατηρείται ικανοποιητική η αιμάτωση των ζωτικών οργάνων, μέχρις ότου αναλάβει ξανά η καρδιά.

Η σωστή μάλαξη απαιτεί εκπαίδευση εκείνου που την επιχειρεί σε οργανωμένες ομάδες με ειδικούς γιατρούς και νοσηλευτές ως εκπαιδευτές. Η οργανωμένη αυτή εκστρατεία έφερε καρπούς, με την ελάττωση του ποσοστού του αιφνίδιου θανάτου στις χώρες εκείνες που την επιχείρησαν.

---

H ανάνηψη

O κόσµος συνήθως ξαφνιάζεται µε το άκουσµα του αιφνίδιου θανάτου ενός συγγενή ή φίλου και ρωτά: «Mα πώς έγινε αυτό; Aυτός ποτέ δεν είπε κάτι. Ποτέ δεν τον είδε γιατρός». Δυστυχώς αυτός είναι ο κανόνας. Ένα από τα πλέον έγκριτα ιατρικά περιοδικά, το New England Journal of Medicine, γράφει σε κύριο άρθρο του τα εξής: «Περίπου 500.000 Aµερικανοί χάνονται αιφνίδια από καρδιακή προσβολή κάθε χρόνο, ενώ οι µισοί από αυτούς εµφανίζουν ως µοναδικό σύµπτωµα της πάθησής τους, για πρώτη και τελευταία φορά, τον αιφνίδιο θάνατο». Oι άνθρωποι αυτοί δηλαδή δεν είχαν κανένα απολύτως σύµπτωµα προηγουµένως. Στη χώρα µας οι µισοί άνθρωποι που πεθαίνουν από έµφραγµα του µυοκαρδίου δεν προλαβαίνουν καν να φτάσουν στο νοσοκοµείο.

Σε αριθµούς αυτό µεταφράζεται ως εξής: Περίπου 2.000 άνθρωποι χάνουν κάθε χρόνο τη ζωή τους χωρίς βοήθεια την πρώτη ώρα του εµφράγµατος. Eάν αναλογιστεί κανείς ότι οι νεκροί από το AIDS, από τότε που η νόσος εµφανίστηκε στην Eλλάδα, δεν υπερβαίνουν τους 600, αντιλαµβάνεστε τι σηµαίνει αυτός ο αριθµός των 2.000 αδικαιολόγητα χαµένων ανθρώπων κάθε χρόνο, οι οποίοι µάλιστα µε τη σωστή αντιµετώπιση θα µπορούσαν να ζήσουν πολλά χρόνια µετά το επεισόδιο.
Tην Aµερική, τη µεγάλη αυ­τή χώρα των µεγάλων αντιθέσεων, για ένα θέµα δεν µπορεί κανείς να την κατηγορήσει: για τη µεθοδολογία της και τον ουσιαστικό τρόπο που αντιµετωπίζει τα προβλήµατά της.

Σήµερα η Aµερική είναι πρω­τοπόρος στο θέµα της α­ντιµετώπισης του αδικαιολόγητου αιφνίδιου θανάτου. Kάθε εκατό µέτρα, όχι µόνο στα νοσοκοµεία, αλλά και γενικότερα σε όλους τους χώρους µεγάλου συνωστισµού του πληθυσµού της (αεροδρόµια, σιδηροδροµικοί σταθµοί, παιδικοί σταθµοί κτλ.), παντού υπάρχουν απινιδωτές.
Oι απινιδωτές είναι εύχρηστα φορητά µηχανήµατα, που µε το πάτηµα ενός κουµπιού απελευθερώνουν ηλεκτρική ενέργεια όταν τοποθετηθούν πάνω στο στήθος.
Eάν η λειτουργία του απινιδωτή είναι άµεση, δηλαδή µέσα στα πρώτα τρία λεπτά µετά την απώλεια επαφής του ασθενούς µε το περιβάλλον, τότε το αποτέλεσµα κατά κανόνα είναι εντυπωσιακό. Aυτή είναι η πρώτη και η ουσιαστικότερη πράξη µιας διαδικασίας που ονοµάζεται ανάνηψη και που ουσιαστικά είναι ισοδύναµη µε την ανάσταση του νεκρού.

Tα βήµατα της Aµερικής στο θέµα αυτό ακολουθεί πιστά η Eυρώπη. H εκπαίδευση για την ανάνηψη γίνεται δωρεάν και εθελοντικά σε µεγάλα τµήµατα του πληθυσµού. Όµως δυστυχώς η χώρα µας ακολουθεί µε µεγάλη καθυστέρηση από πλευράς οργάνωσης και σ’ αυτόν τον τοµέα.

---

Tα κρίσιµα λεπτά που χαρίζουν τη ζωή

Tα πρώτα 3-5 λεπτά ύστερα από µια ανακοπή είναι τα πιο κρίσιµα για τη ζωή ενός ανθρώπου. Στις περιπτώσεις αυτές ο απινιδωτής είναι το σωτήριο µηχανηµατάκι που µπορεί να χρησιµοποιήσει ο οποιοσδήποτε, αλλά πού να το βρει κανείς... Mετά έρχεται η γροθιά στο στήθος. Γροθιά πυγµάχου, που θα πρέπει να κάνει το στέρνο να υποχωρήσει κατά 5 εκατοστά. Aς τα παρακολουθήσουµε...

O αιφνίδιος καρδιολογικός θάνατος, αυτό που ο κόσµος αποκαλεί ανακοπή ή συγκοπή καρδιάς, έχει ένα και µοναδικό γνώρισµα: Το γεγονός ότι η µάχη εναντίον του κερδίζεται ή χάνεται µέσα σε 3-5 λεπτά.

O παθών, εάν συνέλθει, δεν θυµάται απολύτως τίποτα σχετικά µε αυτό που του συνέβη. Kατά κανόνα επανέρχεται στη φυσιολογική κατάσταση και µπορεί να ζήσει µια άριστη ποιοτικά ζωή για πολλά χρόνια. Tο γεγονός αυτό έρχεται σε αντίθεση µε τα δεδοµένα άλλων σοβαρών παθήσεων, στην πορεία των οποίων, ακόµα και αν σηµειωθεί αρχικά ανάνηψη του πάσχοντος από κάποια θανατηφόρα κατάσταση, τελικά αυτός θα πεθάνει σε πολύ µικρό χρονικό διάστηµα από την εξέλιξη της νόσου του, όπως συµβαίνει για παράδειγµα µε τον καρκίνο.

Eπιπλέον είναι σαφές ότι όταν κάποιος χειρουργηθεί ή αποθεραπευτεί από οποιαδήποτε ασθένεια οφείλει κατά κανόνα ευγνωµοσύνη διά βίου στο γιατρό του. Όµως ο καρδιοπαθής που ανένηψε δεν γνωρίζει ποιος τον κράτησε στη ζωή τα κρίσιµα πρώτα τρία λεπτά και αν κάποιος θελήσει να του το υπενθυµίσει, αυτός προσπαθεί συνειδητά να ξεχνά το συµβάν. H διαδικασία αυτή εντάσσεται στο πλαίσιο της ψυχολογικής αυτοπροστασίας του ασθενούς.

Όταν σταµατήσει η καρδιά από ηλεκτρικό βραχυκύκλωµα και χρησιµοποιηθεί απινιδωτής, η καρδιακή λειτουργία κατά κανόνα επανέρχεται µέσα στα πρώτα τρία λεπτά. O ασθενής δεν έχει απώλεια των αισθήσεων, ούτε καν ζαλίζεται, και το µόνο που αισθάνεται είναι ένα τράνταγµα στο στήθος από τη λειτουργία του απινιδωτή. Πολλές φορές µάλιστα ο ασθενής που έχει εµφυτευµένο απινιδωτή αναφέρει στο γιατρό του ότι κατά τη γνώµη του κάτι έπαθε το µηχάνηµα που χρησιµοποιήθηκε. Aυτό συµβαίνει γιατί ο απινιδωτής τον τραντάζει ή τον ξυπνά κατά τη νύχτα.

Στην πραγµατικότητα το τράνταγµα αυτό τον επαναφέρει στη ζωή. Tο ίδιο µπορεί να συµβεί σε οποιονδήποτε άνθρωπο όταν έχει την τύχη να βρίσκεται κοντά σε µέρος όπου υπάρχει απινιδωτής, όπως νοσοκοµείο ή κέντρο υγείας.

Όµως το µυστικό βρίσκεται πάντα στο χρόνο επέµβασης. H απινίδωση (απελευθέρωση ηλεκτρικής ενέργειας έως και 200 joules) πρέπει να γίνει στα πρώτα τρία λεπτά µετά το σταµάτηµα της καρδιάς. Mετά τα τρία λεπτά, ακόµα κι αν η καρδιά επανέλθει, ο παθών ανανήπτει µε εγκεφαλικές βλάβες.

Oι εγκεφαλικές βλάβες µπορεί να ξεπεραστούν µέσα σε λίγες ηµέρες ή να παραµείνουν µόνιµα και ο ασθενής να µην επανέλθει ποτέ. Σ’ αυτή την περίπτωση το άτοµο ζει µε νεκρό εγκέφαλο (άνθρωπος φυτό), ενώ κάθε φορά το αποτέλεσµα της εγκεφαλικής βλάβης εξαρτάται από το χρόνο που χάθηκε ύστερα από τα πρώτα τρία λεπτά της παύσης της καρδιάς.

Tι συµβαίνει όµως στις περιπτώσεις που δεν υπάρχει απινιδωτής και πώς πρέπει να ενεργήσει ο γιατρός, ο νοσηλευτής, ο ναυαγοσώστης ή ο «καλός Σαµαρείτης» για να επαναφέρει έναν άνθρωπο στη ζωή;

Σε µια ιδανική πολιτεία, όπου οι πολίτες που κινδυνεύουν να πάθουν ανακοπή θα έχουν εµφυτευµένους απινιδωτές στο στήθος, οι µεγάλοι δρόµοι θα εξασφαλίζουν ταχεία πρόσβαση λίγων λεπτών προς τα νοσοκοµεία και τα κέντρα υγείας, τα πολυσύχναστα µέρη, όπως τα αεροδρόµια, οι σιδηροδροµικοί σταθµοί, τα στάδια, τα γήπεδα κτλ. θα έχουν φορητούς απινιδωτές κάθε εκατό µέτρα, τότε η ανάνηψη ως διαδικασία θα έρχεται σε δεύτερη θέση.

Όµως σήµερα στη χώρα µας η εκπαίδευση στην ανάνηψη είναι αναγκαία για κάθε πολίτη. H θεωρητική επιµόρφωση, όσον αφορά την ανάνηψη, είναι ουσιώδης αλλά αναποτελεσµατική όταν δεν συνοδεύεται από πρακτική εκπαίδευση. Xωρίς εκπαίδευση, ενώπιον του αιφνίδιου θανάτου ενός προσφιλούς προσώπου, ο κάθε άνθρωπος πανικοβάλλεται και ζητά βοήθεια από κάποιον που να γνωρίζει κάτι παραπάνω. Όµως εκείνη την ώρα σπάνια υπάρχει κάποιος κοντά που να γνωρίζει πώς να αντιδράσει σωστά.

Σηµαντικό ρόλο κατά την καρδιακή ανακοπή παίζει το ισχυρό χτύπηµα στο κέντρο του στήθους. H γροθιά στο κέντρο του στήθους του παθόντος πρέπει να είναι τόσο ισχυρή όσο η γροθιά ενός πυγµάχου. Σηµειώνεται ότι η γροθιά ενός επαγγελµατία πυγµάχου απελευθερώνει ενέργεια ισοδύναµη µε την ηλεκτρική απινίδωση του απινιδωτή. Για να συµβεί αυτό, πρέπει η γροθιά να είναι τόσο ισχυρή, ώστε το στέρνο να υποχωρήσει 3-5 εκατοστά κατά το χτύπηµα.

Mε αυτόν τον τρόπο η καρδιά εγκλωβίζεται µε πίεση µεταξύ στέρνου και σπονδυλικής στήλης, ούτως ώστε σταµατά το ηλεκτρικό βραχυκύκλωµα (κοιλιακή µαρµαρυγή), που κατά κανόνα συµβαίνει εκείνη τη στιγµή στην καρδιά.

Tα χτυπήµατα πρέπει να επαναλαµβάνονται ανά 5-10 δευτερόλεπτα κατά τη διάρκεια του πρώτου λεπτού της ανακοπής. Eάν το χτύπηµα γίνει σωστά, η επιτυχία είναι ανάλογη µε την επιτυχία του απινιδωτή. Eάν όµως παρ' όλα αυτά οι προσπάθειες αποτύχουν, τότε θα πρέπει να συνεχιστεί η διαδικασία της ανάνηψης.

H ανάνηψη περιλαµβάνει τις µαλάξεις της καρδιάς και την τεχνητή αναπνοή. Aπαιτούνται τέσσερις µαλάξεις της καρδιάς και µία τεχνητή αναπνοή, στόµα µε στόµα, για όσο διάστηµα µεσολαβήσει µέχρι ο άρρωστος να φτάσει στο νοσοκοµείο.

Για να είναι όµως αποτελεσµατική η µάλαξη, πρέπει να είναι συνεχής και το στήθος να υποχωρεί µέχρι 3 εκατοστά. Για να επιτευχθεί αυτό, κινητήρια δύναµη πρέπει να είναι το βάρος του σώµατος εκείνου που επιχειρεί τη µάλαξη, ενώ ο ασθενής πρέπει να είναι ξαπλωµένος στο δάπεδο και όχι στο κρεβάτι. Mε τις µαλάξεις διατηρείται ικανοποιητική η αιµάτωση των ζωτικών οργάνων, µέχρις ότου αναλάβει ξανά η καρδιά τη λειτουργία της. Eντούτοις θα πρέπει µε σαφήνεια να λεχθεί ότι η επιτυχής µάλαξη απαιτεί εκπαίδευση εκείνου που την επιχειρεί.

Tέλος πρέπει να τονιστεί ότι όταν υπάρχει οργανωµένη ιατρική οµάδα, τότε ο γιατρός αναλαµβάνει να υποστηρίξει την καρδιά µε τα απαραίτητα φάρµακα, τα οποία χορηγεί ενδοφλεβίως ή ενδοκαρδιακά.

---

Η αιφνίδια καρδιακή προσβολή

Το ερώτημα της επικαιρότητας: Είναι δυνατό να συμβεί αιφνίδια καρδιακή προσβολή σε ένα φαινομενικά υγιές άτομο χωρίς κανένα προειδοποιητικό σύμπτωμα; Η απάντηση είναι: Δυστυχώς ναι.

Η διαφορά μεταξύ ενός υγιούς ατόμου και ενός γνωστού καρδιοπαθούς βρίσκεται στα στατιστικά νούμερα, αφού ένας στους 10.000 φαινομενικά υγιείς κινδυνεύει να υποστεί αιφνίδιο θάνατο, ενώ αντιθέτως ο αριθμός δεκαπλασιάζεται εάν κάποιος υποφέρει από καρδιοπάθεια, και ιδιαίτερα από στεφανιαία νόσο, δηλαδή από προσβολή των στεφανιαίων αρτηριών από αθηροσκλήρωση.

Η αθηροσκλήρωση δημιουργεί συνήθως αθηροσκληρωτικές πλάκες γεμάτες από χοληστερίνη πάνω στο τοίχωμα των στεφανιαίων αρτηριών, οι οποίες δημιουργούν απόφραξη και στένωση της στεφανιαίας αρτηρίας πολλές φορές τόσο μεγάλη, που σχεδόν αποφράσσει την αρτηρία (70-100% στένωση).

Όμως οι στενώσεις, και ιδιαίτερα οι μεγάλες, δεν σκοτώνουν. Αντιθέτως ο άνθρωπος κινδυνεύει από τις μικρές πλάκες, οι οποίες προκαλούν κυρίως μέτριου βαθμού στένωση. Κατά συνέπεια κυρίως οι μικρού βαθμού στενώσεις είναι αυτές που σπάνε και δημιουργούν θρόμβο μέσα στην αρτηρία, ο οποίος μέσα σε ελάχιστο χρόνο μπορεί να φράξει πλήρως την αρτηρία και να δημιουργήσει απότομο σταμάτημα της ροής του αίματος μέσα στην αρτηρία, με αποτέλεσμα να πάψει να διαποτίζεται με αίμα η περιοχή που αρδεύει η στεφανιαία αρτηρία. Έτσι δημιουργείται το έμφραγμα του μυοκαρδίου.

Το ίδιο μπορεί να συμβεί και όταν θρομβωθεί η αρτηρία, επειδή υπάρχει διάβρωση στον εσωτερικό χιτώνα του τοιχώματός της (ενδοθήλιο). Η διάβρωση αυτή μπορεί να γίνει εστία ενεργοποίησης και συγκόλλησης των θρομβοκυττάρων (αιμοπετάλια). Στο πλαίσιο αυτό εντάσσεται και η καταστροφική δράση του καπνίσματος. Οι καπνιστές, σύμφωνα με τις πλέον έγκυρες μελέτες (μελέτη Framingham), παρουσιάζουν υπερδιπλάσιο ποσοστό αιφνίδιου καρδιακού θανάτου, γιατί το κάπνισμα αυξάνει τη συγκολλητικότητα των θρομβοκυττάρων με ταυτόχρονη απελευθέρωση κατεχολαμινών, στοιχεία τα οποία συμβάλλουν αποφασιστικά στη θρόμβωση και στον παρατεταμένο σπασμό των στεφανιαίων αρτηριών. Έτσι μόνο εάν ο ιατροδικαστής βρει και περιγράψει τα στοιχεία αυτά, τότε και μόνο τότε μπορεί να αποδώσει το θάνατο σε καρδιακό επεισόδιο.

Εντούτοις αιφνίδιος καρδιακός θάνατος μπορεί να συμβεί χωρίς να αφήσει τα ίχνη του. Πρόκειται για τις περιπτώσεις εκείνες του ηλεκτρικού θανάτου, οπότε η καρδιά σταματά, γιατί δημιουργούνται θανατηφόρες αρρυθμίες, οι οποίες βραχυκυκλώνουν την ηλεκτρική διέγερση της καρδιάς, δηλαδή το ηλεκτρικό της ρεύμα.

Ειδικότερα καρδιακές παθήσεις, όπως οι μυοκαρδιοπάθειες, οι μυοκαρδίτιδες, ορισμένες συγγενείς καρδιοπάθειες, η λήψη φαρμάκων, ακόμα και αντιβιοτικών, μπορεί να προκαλέσουν αιφνίδιο καρδιακό θάνατο όταν υπάρχει συγκεκριμένη γονιδιακή διαταραχή. Έτσι εξηγείται γιατί δεν κινδυνεύουν όλοι οι άνθρωποι, αλλά αυτοί οι οποίοι έχουν ειδικές γονιδιακές διαταραχές.

Μέσα στο πλαίσιο των γονιδιακών ελλειμμάτων, γνωστών ή αγνώστων, βρίσκονται και οι αιφνίδιοι θάνατοι των λεγόμενων φυσιολογικών ατόμων.

Έχει παρατηρηθεί σε άτομα που υποβάλλονται σε υπερβολική άσκηση να δημιουργούνται μεγάλες διαταραχές στο οξυγόνο που απαιτείται για τη σωστή λειτουργία της καρδιάς, με αύξηση των ορμονών του στρες, οι οποίες παράγονται κατά την υπερβολική άσκηση (κατεχολαμίνες) και δημιουργούν συνθήκες ανάπτυξης θανατηφόρων αρρυθμιών (κοιλιακή ταχυκαρδία - κοιλιακή μαρμαρυγή). Έχει επίσης παρατηρηθεί ότι το μεγάλο στρες (συγκίνηση, κατάθλιψη, σωματικές κακώσεις) είναι δυνατόν να αποτελέσει αιτία αιφνίδιου καρδιακού θανάτου. Ο πιθανότερος μηχανισμός είναι η δημιουργία σπασμού των στεφανιαίων αρτηριών, που προκαλεί την απότομη διακοπή της ροής του αίματος μέσα σ’ αυτές, με τελικό αποτέλεσμα να πάψουν να αιματώνονται ζωτικές περιοχές της καρδιάς.

Οι γραμμές αυτές γράφτηκαν με την ευκαιρία της επικαιρότητας και με την ελπίδα μιας υπευθυνότερης αντιμετώπισης των θεμάτων αυτών από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης.

---

Tο τέλος του αιφνίδιου θανάτου;

Tον χάσαµε ξαφνικά από καρδιά. Ποτέ δεν είχε ενοχλήσεις, ήταν ένας γερός άνθρωπος». Kι όµως... Mισό εκατοµµύριο άνθρωποι κάθε χρόνο στις HΠA και στην Eυρώπη που πιστεύουν ότι είναι υγιείς εκδηλώνουν την καρδιοπάθειά τους µε ένα µοναδικό σύµπτωµα: τον αιφνίδιο θάνατο. Γιατί;

H γνωστού κύρους εφηµερίδα Times του Λονδίνου φιλοξένησε πριν από λίγο καιρό ένα αγωνιώδες άρθρο σχετικά µε τον αιφνίδιο θάνατο, µε αφορµή το θάνατο ενός από τους γνωστότερους παρουσιαστές της βρετανικής τηλεόρασης. Στο άρθρο αυτό τονιζόταν πόσο απροφύλακτος είναι σήµερα ο άνθρωπος απέναντι στον αιφνίδιο θάνατο, παρά τη συντελεσθείσα τεράστια τεχνολογική πρόοδο.

Σήµερα το 80% των αιφνίδιων θανάτων οφείλονται στη στεφανιαία νόσο. Ο Παγκόσµιος Oργανισµός Yγείας ανακοινώνει ως πρώτη αιτία θανάτου στους άνδρες ηλικίας 38-80 ετών το έµφραγµα του µυοκαρδίου, ενώ γενικότερα η στεφανιαία νόσος αποτελεί την πρώτη αιτία θανάτου σε όλες τις προηγµένες χώρες.
O θάνατος, και ειδικότερα ο αιφνίδιος θάνατος, υπήρξε ο βασικότερος προβληµατισµός του ανθρώπου από την πρώτη στιγµή της εµφάνισής του στον πλανήτη. Oυδέποτε µπόρεσε ο άνθρωπος να συµβιβαστεί µε την έννοια του αφανισµού της προσωπικότητάς του και µε την έννοια του αγνώστου που έχει προ οφθαλµών κατά τη µεταθανάτια ζωή του.

H άγνοια και ο φόβος διαδέχθηκαν την καταφυγή στη θρησκεία και στη θρησκοληψία, µέχρις ότου ο άνθρωπος αντιλήφθηκε ότι ο µόνος τρόπος για την αντιµετώπιση του θανάτου είναι η γνώση, και ειδικότερα η γνώση σε βάθος, δηλαδή η επιστήµη.

O Iπποκράτης και αργότερα ο Γαληνός αντιλήφθηκαν ότι ο θάνατος συνδέεται αναπόσπαστα µε τη δυσλειτουργία και την ανεπάρκεια ζωτικών οργάνων του σώµατος. Mε νεκροτοµές ζώων και πιθανώς και ανθρώπων αναγνώρισαν τα ζωτικά όργανα και άρχισαν να θέτουν τις βάσεις για τη µελέτη της λειτουργίας τους.

Mε τη συµπλήρωση του 20ού αιώνα ο Παγκόσµιος Oργανισµός Yγείας διαπιστώνει ότι ο αιφνίδιος θάνατος από τα καρδιαγγειακά νοσήµατα, δηλαδή ο θάνατος ο οποίος επέρχεται κατά τις πρώτες ώρες από την καρδιακή προσβολή, εξακολουθεί να είναι η πρώτη αιτία θανάτου σε όλες τις προηγµένες κοινωνίες. Συγκεκριµένα αναφέρει ότι κάθε χρόνο µισό εκατοµµύριο άνθρωποι, τόσο στις HΠA όσο και στην Eυρώπη, οι οποίοι πιστεύουν ότι είναι υγείς, εφόσον δεν έχουν κανένα σύµπτωµα, εµφανίζουν ως πρώτο και µοναδικό σύµπτωµα της ασθένειάς τους τον αιφνίδιο θάνατο.

Tην τραγικότερη µάλιστα επισήµανση του αδιεξόδου αυτού αποτελεί η διαπίστωση ότι οι επεµβατικές τεχνικές, δηλαδή η εγχείρηση bypass των στεφανιαίων αρτηριών, η αγγειοπλαστική, η εφαρµογή ακτίνων laser κτλ., όχι µόνο δεν ελάττωσαν το ποσοστό των θανάτων από στεφανιαία νόσο, αλλά αντιθέτως αύξησαν τη νοσηρότητα των ασθενών, εξαιτίας των επανειληµµένων εισαγωγών στα νοσοκοµεία για την αντιµετώπιση κυρίως των επιπλοκών που προκαλούν οι επεµβάσεις αυτές.
Oι επεµβάσεις αυτές ωφέλησαν µόνο το 30% των ασθενών όσον αφορά τη µακροβιότητά τους. Γι' αυτό πρέπει να είναι ενδελεχής η κλινική και εργαστηριακή µελέτη των ασθενών που πάσχουν από στεφανιαία νόσο, ούτως ώστε να προσδιοριστούν ποιοι είναι αυτοί οι ασθενείς που θα ωφεληθούν από τυχόν εγχείρηση. Ποιοι είναι οι ασθενείς που ανήκουν στο 30%.

Tο δόγµα του Ιπποκράτη «ωφελέειν ή µη βλάπτειν» φαίνεται προφανώς να έχει την καλύτερη εφαρµογή του στους ασθενείς που πάσχουν από στεφανιαία νόσο.

Aπό όλες τις δηµοσιευµένες µελέτες ασθενών που πέθαναν αιφνιδίως από στεφανιαία νόσο αποδείχτηκε ότι κανένα εύρηµα δεν υπάρχει που να προειδοποιεί για την επέλευση του αιφνίδιου θανάτου. Mόνο το κάπνισµα και η υψηλή τιµή της χοληστερίνης στο αίµα (ΦT 150-200 mg%) είναι οι παράγοντες εκείνοι που η ύπαρξή τους έχει αποδειχτεί ότι συνδέεται µε το ενδεχόµενο αιφνίδιου θανάτου. Oι καπνιστές, και ιδιαίτερα οι βαρείς (40 τσιγάρα ηµερησίως), που έχουν και υψηλή χοληστερίνη, έχουν 20% πιθανότητα να φτάσουν στην ηλικία των 65 ετών, δηλαδή το 80% των ασθενών δεν φτάνει στην ηλικία αυτή.

H εµπειρία και η επιστηµονική εξέλιξη των τελευταίων 30 ετών κατέδειξαν ότι θανατηφόρες δεν είναι οι µεγάλες αθηρωµατικές πλάκες που αποφράσσουν τον αυλό της στεφανιαίας αρτηρίας (πλάκες που προκαλούν στένωση άνω του 70% του αυλού της αρτηρίας), αλλά κυρίως οι µικρές πλάκες (στενώσεις), που πολλές φορές δεν εντοπίζονται ούτε µε τη στεφανιογραφία.

Oι µεγάλες στενώσεις που προκαλούν απόφραξη του αυλού της αρτηρίας άνω του 70% της διαµέτρου του είναι υπεύθυνες µόνο για το 15% των θανατηφόρων επεισοδίων εµφράγµατος και ασταθούς στηθάγχης.

Για το 85% των θανατηφόρων επεισοδίων υπεύθυνες είναι οι µικρές και ασυµπτωµατικές πλάκες, δηλαδή οι στενώσεις που δεν προκαλούν υποκειµενικά ενοχλήµατα.
Oι γνώσεις αυτές, που αποκτήθηκαν την τελευταία κυρίως δεκαετία, οδήγησαν στη λύση των αποριών όχι µόνο των ασθενών αλλά και των καρδιολόγων γιατρών για το πώς ένας άνθρωπος µε φυσιολογικές όλες τις καρδιολογικές εργαστηριακές εξετάσεις του µπορεί να παρουσιάσει αιφνίδιο θάνατο. Έτσι εξηγήθηκε γιατί το bypass, που υποτίθεται ότι παρακάµπτει τις µεγάλες στενώσεις, δεν βοηθά στο να ελαττωθεί το ποσοστό του αιφνίδιου θανάτου των στεφανιαίων ασθενών.

Tο µυστικό της ζωής ή του αιφνίδιου θανάτου δεν βρίσκεται στο µέγεθος της αθηρωµατικής πλάκας και της στένωσης την οποία αυτή προκαλεί. Tο µυστικό βρίσκεται στο πάχος και στη στερεότητα της κάψας η οποία περιβάλλει τον πυρήνα της πλάκας, που είναι γεµάτος από λιποειδείς ουσίες και χοληστερίνη. H ποιότητα και η στερεότητα της κάψας που περιβάλλει τον πυρήνα της πλάκας καθορίζονται γενετικά (κληρονοµικά).

Kατά κανόνα οι µεγάλες πλάκες είναι ανθεκτικότερες. Kατά τη διάρκεια της αύξησης του µεγέθους της πλάκας η κάψα που την περιβάλλει σπάει και δηµιουργεί αιφνιδίως απόφραξη της αρτηρίας, δηλαδή έµφραγµα του µυοκαρδίου. Έτσι όταν οι πλάκες έχουν πλέον γίνει µεγάλες έχουν ήδη δώσει επιτυχείς εξετάσεις ανθεκτικότητας κατά τη διάρκεια της αύξησής τους. Έχουν κατά συνέπεια ισχυρή, σταθερή και ανθεκτική κάψα, που περιβάλλει τον πυρήνα τους.

H ρήξη της κάψας, που γίνεται συνήθως στο λεπτότερο και πιο αδύνατο σηµείο της, συνοδεύεται από τη δηµιουργία θρόµβου, ο οποίος παράγεται µε την ενεργοποίηση των θροµβογόνων αιµοπεταλίων, που λαµβάνει χώρα πάνω στην ανώµαλη επιφάνεια της πλάκας. O θρόµβος επεκτείνεται εκτός της πλάκας και σιγά σιγά αποφράσσει τελείως την αρτηρία. H απόφραξη αυτή της αρτηρίας δηµιουργεί σταµάτηµα της ροής του αίµατος και οι περιοχές που η αρτηρία αιµατώνει (ποτίζει) νεκρώνονται. Έτσι δηµιουργείται το έµφραγµα του µυοκαρδίου.

Eντούτοις θα πρέπει να τονιστεί ότι ο θάνατος επέρχεται πολλές φορές προτού εγκατασταθεί το έµφραγµα, προτού δηλαδή αποφραχθεί η αρτηρία, προτού ο ασθενής αισθανθεί οποιοδήποτε σύµπτωµα. Aυτό συµβαίνει γιατί τα κοµµάτια του θρόµβου που αποσπώνται βοµβαρδίζουν περιφερικά το µυοκάρδιο, προκαλώντας ασταθή ηλεκτρικά πεδία, µε επακόλουθο να δηµιουργείται ηλεκτρικό βραχυκύκλωµα στην καρδιά (κοιλιακή µαρµαρυγή). Έτσι επέρχεται ο αιφνίδιος θάνατος, προτού καν ο ασθενής αισθανθεί πόνο στο στήθος ή οποιοδήποτε άλλο σύµπτωµα, επέρχεται δηλαδή ένα είδος φυσικού ύπνου. Eίναι εντυπωσιακή η περιγραφή του Oµήρου, που θέλει τον Ύπνο να είναι του Θανάτου αδερφός.

H απαισιοδοξία όµως η οποία προήλθε όσον αφορά την αντιµετώπιση του αιφνίδιου θανάτου από τη χρήση των επεµβατικών τεχνικών (bypass, αγγειοπλαστική) άνοιξε το δρόµο στη γνώση του αιτιατού και του αιτίου, χωρίς την αναζήτηση και αποκάλυψη των οποίων δεν υπάρχει γνώση, όπως έλεγε ο Aριστοτέλης.

Σήµερα έχει αποδειχτεί ερευνητικά ότι η φυσιολογική λειτουργία του εσωτερικού χιτώνα κάθε αρτηρίας κρύβει και το µυστικό της ζωής. O χιτώνας αυτός (ενδοθήλιο) παράγει δεκάδες αγγειοδιασταλτικές και αγγειοσυσταλτικές ουσίες, οι οποίες όχι µόνο προσδιορίζουν την κινητικότητα του τοιχώµατος της αρτηρίας, αλλά παρεµποδίζουν τη θρόµβωση της αρτηρίας µε την παραγωγή αντιθροµβωτικών ουσιών, οι οποίες διαλύουν τους θρόµβους. H προσβολή του χιτώνα αυτού από αρτηριοσκλήρωση όχι µόνο αποπροσανατολίζει τη δραστικότητα των ουσιών αυτών, καταστρέφοντας τους υποδοχείς παραγωγής και δράσης τους, αλλά καθιστά και τα χρησιµοποιούµενα σύγχρονα φάρµακα αδρανή. Oι παραγόµενες αγγειοδιασταλτικές ουσίες προκαλούν αγγειοσύσπαση και οδηγούν σε αντίθετο αποτέλεσµα από τη φυσιολογική τους δράση.

H µέχρι σήµερα αναστροφή του αιφνίδιου θανάτου στηρίχτηκε στη συµπτωµατική αντιµετώπισή του. Mε ηλεκτροσόκ (απινίδωση µε 200 joules) γίνεται η προσπάθεια να σταµατήσει το ηλεκτρικό βραχυκύκλωµα και να δοθεί στην καρδιά η ευκαιρία να αναλάβει τη φυσιολογική ηλεκτρική της διέγερση. Πρωταρχική σηµασία έχει η εκπαίδευση και οργάνωση της οµάδας που θα εξασφαλίσει την τεχνητή αναπνοή και την κυκλοφορία του αίµατος µε σωστές κινήσεις: έντονο και ισχυρό πλήγµα στο κέντρο του στήθους, µε ένταση ισοδύναµη µε την πυγµή ενός πυγµάχου. Παράλληλα καρδιακές µαλάξεις και ανάλογη φαρµακευτική αγωγή είναι επιτακτικά µέτρα και αποτελούν τη βάση της προνοσοκοµειακής νοσηλείας.

O θάνατος είναι κατά κανόνα αναστρέψιµος εάν η οµάδα ενεργοποιηθεί αµέσως µετά την εκδήλωσή του. H ενεργοποίηση της οµάδας 3 λεπτά µετά την εκδήλωση του θανάτου δυσχεραίνει την ανάταξή του, γιατί εν τω µεταξύ εκδηλώνεται υποξία των ιστών, καθώς και νέκρωση του εγκεφάλου.
Eάν η απινίδωση (ηλεκτροσόκ) γίνει αµέσως (το ανώτερο εντός 3 λεπτών), η επάνοδος στη ζωή είναι δυνατή, µε πιθανότητα άνω του 98% των ασθενών να επανέλθουν στη ζωή.

Σήµερα έχουµε τη δυνατότητα να εµφυτεύουµε κάτω από το δέρµα τον απινιδωτή (βάρους 35-50 gr), ούτως ώστε όταν εµφανίζεται κάποια θανατηφόρα αρρυθµία (κοιλιακή µαρµαρυγή, κοιλιακή ταχυκαρδία) αυτοµάτως να λειτουργεί και να επαναφέρει τον άνθρωπο στη ζωή. Eµφυτεύουµε τον απινιδωτή σε κάθε ασθενή που η ηλεκτροφυσιολογική µελέτη µάς δείχνει ότι είναι ασθενής υψηλού κινδύνου. Tην τεχνική αυτή εφαρµόσαµε µεταξύ των πρώτων στην Eυρώπη και σήµερα ο απινιδωτής αυτός εµφυτεύεται στα µεγαλύτερα ελληνικά νοσοκοµεία.

Eίναι ιδιαίτερα εντυπωσιακό ότι κάθε φορά που σταµατά η λειτουργία της καρδιάς του ασθενούς αυτός αισθάνεται µια δόνηση στο στήθος, που στην πραγµατικότητα ισοδυναµεί µε αναστροφή του αιφνίδιου θανάτου και µε επάνοδο στη ζωή.

Πέραν των κλασικών αυτών µεθόδων η σύγχρονη Θεραπευτική στρέφεται και προς τη θεραπεία αυτής καθαυτής της αρτηριοσκλήρυνσης και τη σταθεροποίηση της πλάκας, δηλαδή τη µη αύξηση του µεγέθους της.

H εισαγωγή στη θεραπευτική των αναστολέων MEA οδήγησε στην αναζωογόνηση της λειτουργίας των κυττάρων του έσω χιτώνα των στεφανιαίων αρτηριών (ενδοθηλίου) µε παραγωγή φυσιολογικών ορµονών.

H χρήση στη θεραπευτική των στατινών, που προκαλούν δραστική ελάττωση της χοληστερίνης στο αίµα στο επίπεδο των 150 mg%, οδήγησε στην ελάττωση του αιφνίδιου θανάτου και του εµφράγµατος του µυοκαρδίου κατά 42%, γεγονός το οποίο δεν έχει επιτύχει καµία άλλη θεραπευτική µέθοδος, αναίµακτη ή αιµατηρή.
O 21ος αιώνας, και ιδιαίτερα η πρώτη δεκαετία του, µε την ολοκλήρωση της χαρτογράφησης των γονιδίων του DNA, φαίνεται να επιφυλάσσει και το τέλος όλων των επεµβατικών µεθόδων, δηλαδή της εγχείρησης bypass και της αγγειοπλαστικής. Σήµερα έχει αποδειχτεί πειραµατικά ότι µπορούµε να χρησιµοποιήσουµε έναν κοινό ιό για τη θεραπεία της στεφανιαίας νόσου.

Oι ιοί έχουν την ιδιότητα να εισέρχονται στα κύτταρα και να τα καταστρέφουν. Oι επιστήµονες σήµερα αφαιρούν το τµήµα του ιού που είναι βλαπτικό και στη θέση του τοποθετούν το γονίδιο εκείνο που λείπει από το συγκεκριµένο ασθενή και το οποίο είναι προστατευτικό όσον αφορά την εκδήλωση στεφανιαίας νόσου.

Tα αισιόδοξα αυτά µηνύµατα των αρχών του 21ου αιώνα όσον αφορά την εξαφάνιση της στεφανιαίας νόσου και την καταπολέµηση του αιφνίδιου θανάτου οδηγούν σε φιλοσοφικά ερωτήµατα που έχουν σχέση µε τον τρόπο θανάτου του ανθρώπου ως είδους του ζωικού βασιλείου σε σχέση µε την έννοια της πραγµατικής ευτυχίας του.

Aπό την εποχή του σοφού Σόλωνα εθεωρείτο ότι ο άνθρωπος που πέθαινε από αιφνίδιο θάνατο ήταν ο εκλεκτός του θεού. O αιφνίδιος θάνατος εθεωρείτο δώρο θεού, γιατί ο άνθρωπος είναι θνητός και κατά συνέπεια είναι καταδικασµένος να πεθαίνει. O καλός λοιπόν θάνατος, χωρίς πόνους και ταλαιπωρίες, αποτελεί εύνοια της φύσης. O αιφνίδιος καρδιολογικός θάνατος εν είδει ύπνου θεωρήθηκε και θεωρείται εύνοια θεϊκή.

Kατά συνέπεια ο αγώνας κατά του θανάτου είναι κατ' ανάγκην ανθρώπινος µονόδροµος. Όµως είναι φιλοσοφικά άγνωστο εάν η ευτυχία του ανθρώπου συναντά αυτόν το µονόδροµο σε κάποιο σηµείο.

---

Ζούμε σε άλλη εποχή;

Επιστημονικά είναι αποδεδειγμένο ότι κάθε νέος κινδυνεύει από αιφνίδιο θάνατο σε ποσοστό 1 στους 100.000 όταν θεωρητικά εμφανίζεται υγιής, ενώ το ποσοστό αυξάνει δραματικά στο 1 στους 1.000 όταν ο νέος πάσχει αποδεδειγμένα από κάποιο καρδιακό νόσημα.

Εύλογα, κατά συνέπεια, τίθεται το ερώτημα: Πώς είναι δυνατόν να αντιμετωπιστεί και να ανατραπεί ο αιφνίδιος θάνατος όταν δεν υπάρχει κοντά στον παθόντα ένας γιατρός ή έστω ένας νοσηλευτής; Η απάντηση είναι απλή. Δεν χρειάζονται. Οι τελευταίου τύπου απινιδωτές είναι τόσο τελειοποιημένοι, ώστε η εκπαίδευση για τη λειτουργία τους είναι πολύ απλή, ίσως απλούστερη και από την εκπαίδευση για τη λειτουργία μιας κοινής τηλεόρασης. Οι απινιδωτές αυτοί είναι σχεδόν αυτοματοποιημένοι. Ο απινιδωτής αντιλαμβάνεται μόνος του το σταμάτημα της καρδιάς και απελευθερώνει ενέργεια με ηλεκτροσόκ, που είναι ικανή να επαναφέρει τη λειτουργία της καρδιάς σε ποσοστό που προσεγγίζει το 90% των περιπτώσεων. Βασική προϋπόθεση για την επιτυχία είναι να μη χαθεί χρόνος. Η τοποθέτηση των απινιδωτών πάνω στο στήθος του παθόντα πρέπει να είναι άμεση, όπως άμεση πρέπει να είναι και η εντολή προς τον απινιδωτή για να λειτουργήσει. Στη συνέχεια ο απινιδωτής με φωνητικό σήμα δίνει οδηγίες για το ποια πλήκτρα (κουμπιά) πρέπει να πατήσει αυτός που επιχειρεί την απινίδωση για να υπάρξει το επιθυμητό αποτέλεσμα. Αλλά όλα αυτά συμβαίνουν στην Αμερική.

Στην Ελλάδα πριν από λίγα χρόνια όλοι οι Έλληνες είδαν από τις οθόνες της τηλεόρασής τους ένα βουλευτή, που μιλούσε στη Βουλή, να πέφτει αβοήθητος από το βήμα και να χάνει τη ζωή του χωρίς να υπάρξει καμία άμεση αντίδραση.

Σήμερα σε όλη την Ευρώπη, σε όλα τα νοσηλευτικά ιδρύματα, υπάρχουν απινιδωτές σε κάθε διάδρομο, ενώ είναι αδιανόητο να μην υπάρχει απινιδωτής σε χώρους πολυσύχναστους, όπως οι σταθμοί τρένων, λεωφορείων, αεροπλάνων κτλ. Ευτυχώς που εμείς διοργανώσαμε τους Ολυμπιακούς Αγώνες και αναγκαστήκαμε να βάλουμε απινιδωτές υποχρεωτικά στα μεγάλα μας αεροδρόμια και οι οποίοι έκτοτε έσωσαν πολλές ανθρώπινες ζωές.

Όμως γιατί όλα αυτά; Γιατί πρέπει να λεχθεί ότι ακόμα και σήμερα πολλά ασθενοφόρα που μεταφέρουν ασθενείς δεν έχουν απινιδωτή και το χειρότερο ότι ακόμα και σ' αυτά που διαθέτουν αποδεικνύεται πολλές φορές ανεπάρκεια της λειτουργίας τους, λόγω ελλιπούς εκπαίδευσης των πληρωμάτων τους. Μιλάμε για τις περιπτώσεις εκείνες που δεν γίνεται σωστή καρδιοθωρακική ανάνηψη στο ασθενοφόρο και ο ασθενής μεταφέρεται με σταματημένη καρδιά στα εξωτερικά ιατρεία των εφημερευόντων νοσοκομείων, όπου εκεί ο ασθενής ανανήπτει, η καρδιά ξαναλειτουργεί, όμως ο εγκέφαλος έχει καταστραφεί. Και εδώ αρχίζει το ανθρώπινο δράμα...

Δυστυχώς στο θέμα της καρδιοαναπνευστικής αναζωογόνησης βρισκόμαστε τουλάχιστον 30 χρόνια πίσω συγκριτικά με τις άλλες ευρωπαϊκές χώρες. Αυτή είναι η πραγματικότητα γι' αυτό και αναζητείται... ευαισθησία από μέρους των υπευθύνων.