Ορισμός

Η κακοήθης εξωτερική ωτίτιδα είναι μια διαταραχή που χαρακτηρίζεται από φλεγμονή και βλάβη των οστών και του χόνδρου στη βάση του κρανίου.


Εναλλακτικοί όροι

Oστεομυελίτιδα του κρανίου Eξωτερική ωτίτιδα - κακοήθης


Αίτια, συχνότητα εμφάνισης και παράγοντες κινδύνου

Η κακοήθης εξωτερική ωτίτιδα προκαλείται από την εξάπλωση μόλυνσης του έξω ακουστικού πόρου (έξω αυτιού) (γνωστή και ως ‘αυτί του κολυμβητή). Είναι μια σπάνια επιπλοκή οξείας ή χρόνιας μορφής του ‘αυτιού του κολυμβητή’.

Παράγοντες κινδύνου για την εκδήλωση της ασθένειας:

• Χημειοθεραπεία
• Διαβήτης
• Αποδυναμωμένο ανοσοποιητικό σύστημα

Η εξωτερική ωτίτιδα προκαλείται συχνά από μικρόβια που δεν υποχωρούν εύκολα όπως η ψευδομονάδα. Η μόλυνση εξαπλώνεται από τη βάση του έξω ακουστικού πόρου στους γειτονικούς ιστούς και στα οστά στη βάση του κρανίου. Η λοίμωξη και η φλεγμονή μπορούν να βλάψουν ή να καταστρέψουν τα οστά. Η λοίμωξη μπορεί να επεκταθεί περισσότερο και να έχει επιπτώσεις στα κρανιακά νεύρα, τον εγκέφαλο ή άλλα μέρη του σώματος.


Συμπτώματα

• Εκκρίσεις από το αυτί - κίτρινες, κιτρινοπράσινες, με αποκρουστική μυρωδιά, επίμονες
• Πόνος - που γίνεται αισθητός βαθιά μέσα στο αυτί και ίσως επιδεινώνεται με την κίνηση του κεφαλιού
• Απώλεια ακοής
• Φαγούρα στο αυτί ή τον έξω ακουστικό πόρο
• Πυρετός

Ενδείξεις και εξετάσεις

Ο γιατρός θα εξετάσει το αυτί σας για ενδείξεις μόλυνσης του έξω ακουστικού πόρου (εξωτερική ωτίτιδα). Το κεφάλι γύρω και πίσω από το αυτί μπορεί να πονάει στο άγγιγμα. Η νευρολογική εξέταση μπορεί να δείξει ότι έχουν προσβληθεί τα κρανιακά νεύρα.

Εάν υπάρχει οποιαδήποτε έκκριση, ο γιατρός μπορεί να ζητήσει καλλιέργεια για την ύπαρξη μικροβίων ή μυκήτων, συνήθως του βακτηριδίου της ψευδομονάδας.

Για την ύπαρξη ενδείξεων λοίμωξης των οστών κοντά στον έξω ακουστικό πόρο, μπορούν να ενδείκνυνται οι ακόλουθες εξετάσεις:

• Αξονική τομογραφία στο κεφάλι
• Μαγνητική τομογραφία στο κεφάλι
• Απεικονιστική εξέταση κεφαλιού με ραδιο-ισότοπα

Θεραπεία

Στόχος της θεραπείας είναι να αντιμετωπιστεί η λοίμωξη. Η θεραπεία διαρκεί συχνά για αρκετούς μήνες, επειδή είναι δύσκολο να υποχωρήσουν τα βακτηρίδια και να φθάσει η θεραπεία στους ιστούς των οστών.

Αντιβιοτικά που είναι αποτελεσματικά στην καταπολέμηση των μικροοργανισμών χορηγούνται για μεγάλη χρονική περίοδο. Μπορεί να χορηγηθούν ενδοφλέβια ή από το στόμα. Τα αντιβιοτικά πρέπει να συνεχιστούν μέχρις ότου οι εξετάσεις δείξουν ότι η φλεγμονή έχει υποχωρήσει πλήρως.

Σε ορισμένες περιπτώσεις, απαιτείται χειρουργική επέμβαση για την αφαίρεση των νεκρωμένων ή καταστρεμμένων ιστών του κρανίου.


Πρόγνωση

Η κακοήθης εξωτερική ωτίτιδα συνήθως ανταποκρίνεται στη μακροχρόνια θεραπεία, αλλά μπορεί να επανέλθει στο μέλλον.


Επιπλοκές

• Βλάβη στα κρανιακά νεύρα, το κρανίο ή τον εγκέφαλο
• Επιστροφή της λοίμωξης, ακόμα και μετά από τη θεραπεία
• Επέκταση της λοίμωξης στον εγκέφαλο ή άλλα μέρη του σώματος

Πότε να επικοινωνήσετε με τον γιατρό σας

Επικοινωνήστε με τον γιατρό σας εάν:

• Αναπτύξετε συμπτώματα κακοήθους εξωτερικής ωτίτιδας
• Τα συμπτώματα συνεχίζονται παρά τη θεραπεία
• Αναπτύξετε νέα συμπτώματα

Πηγαίνετε στα Επείγοντα Περιστατικά νοσοκομείου ή καλέστε το 166 εάν εμφανίσετε:

• Σπασμούς
• Μειωμένη συνείδηση
• Έντονη σύγχυση

Πρόληψη

Για να προλάβετε μόλυνση του έξω ακουστικού πόρου:

• Σκουπίστε τα αυτιά προσεκτικά αφού έχουν βραχεί.
• Αποφύγετε το κολύμπι σε μολυσμένα νερά.
• Προστατεύστε τον έξω ακουστικό πόρο με βαμβάκι πριν χρησιμοποιήσετε λακ ή βαφή μαλλιών (ιδιαίτερα εάν είστε επιρρεπείς σε μολύνσεις των αυτιών).
• Μετά από το κολύμπι, στάξτε 1 ή 2 σταγόνες ενός μίγματος 50% καθαρού οινοπνεύματος και 50% ξιδιού σε κάθε αυτί, για να αποφύγετε οποιαδήποτε μόλυνση.

Ακολουθήστε ολοκληρωμένη θεραπεία της οξείας εξωτερικής ωτίτιδας. Μην σταματήσετε τη θεραπεία νωρίτερα από ότι συνιστά ο γιατρός σας. Ακολουθώντας σχολαστικά τις οδηγίες του γιατρού σας, μειώνετε τον κίνδυνο κακοήθους εξωτερικής ωτίτιδας.

Ορισμός

Εξωτερική ωτίτιδα είναι η μόλυνση του έξω ακουστικού πόρου (έξω αυτί), του σωλήνα δηλαδή που οδηγεί από την είσοδο του αυτιού προς το εσωτερικό του και προς το τύμπανο του αυτιού. Η μόλυνση αναπτύσσεται συνήθως στα παιδιά και τους εφήβους, τα αυτιά των οποίων εκτίθενται περισσότερο σε διαρκή, υπερβολική υγρασία.

Περιγραφή

Ο έξω ακουστικός πόρος είναι ένα κανάλι μήκους περίπου 2,5 εκατοστών που αρχίζει από την είσοδο του αυτιού και φτάνει μέχρι την αρχή του μέσου αυτιού, που βρίσκεται πίσω από την τυμπανική μεμβράνη (τύμπανο). Ο έξω ακουστικός πόρος αποτελείται εν μέρει από χόνδρο και εν μέρει από οστό. Το εσωτερικό του έξω ακουστικού πόρου καλύπτεται από δέρμα, το οποίο συνδέεται απευθείας με την προστατευτική επικάλυψη του οστού. Οι αδένες του δέρματος του έξω ακουστικού πόρου παράγουν μια κέρινη ουσία που ονομάζεται κυψελίδα (γενικά ονομάζεται κερί). Η κυψελίδα χρειάζεται για να προστατεύει τον έξω ακουστικό πόρο, να απομακρύνει το νερό και να διατηρεί το περιβάλλον του έξω ακουστικού πόρου όσο όξινο απαιτείται ώστε να μην επιτρέπει την ανάπτυξη βακτηριδίων.

Η συνεχής έκθεση του έξω ακουστικού πόρου σε υγρασία μπορεί να προκαλέσει σημαντική απώλεια κυψελίδας. Το λεπτό δέρμα του έξω ακουστικού πόρου, αν δεν προστατεύεται από την κυψελίδα, κατακρατά την υγρασία και ερεθίζεται. Χωρίς κυψελίδα, το περιβάλλον του έξω ακουστικού πόρου δεν είναι επαρκώς όξινο, γεγονός που επιτρέπει την ανάπτυξη μικροοργανισμών. Κατά συνέπεια, το θερμό, υγρό, σκοτεινό περιβάλλον του έξω ακουστικού πόρου γίνεται ένα ‘φιλόξενο’ περιβάλλον για τη δημιουργία μιας μόλυνσης.
Η εξωτερική ωτίτιδα συχνά αναφέρεται και ως ‘αυτί του κολυμβητή’.


Δημογραφικά στοιχεία

Αν και όλες οι ηλικιακές ομάδες προσβάλλονται από την εξωτερική ωτίτιδα, τα παιδιά, οι έφηβοι και οι νέοι ενήλικοι, τα αυτιά των οποίων εκτίθενται σε επίμονη, υπερβολική υγρασία, αναπτύσσουν τη μόλυνση συχνότερα. Η εξωτερική ωτίτιδα παρατηρείται συχνότερα στα θερμά κλίματα και κατά τη διάρκεια των θερινών μηνών, οπότε περισσότεροι άνθρωποι συμμετέχουν σε υδάτινες δραστηριότητες. Η αναλογία μεταξύ ανδρών και γυναικών είναι ίση. Ορισμένες φυλές διαθέτουν μικρότερο του κανονικού έξω ακουστικό πόρο, κάτι που δημιουργεί προδιάθεση για μολύνσεις.


Αίτια και συμπτώματα

Τα παιδιά και οι έφηβοι που παθαίνουν εξωτερική ωτίτιδα κατά κανόνα έχουν βουτήξει ή κολυμπήσει για μεγάλα διαστήματα, ιδιαίτερα σε μολυσμένες λίμνες ή ποτάμια. Τα καθημερινά ντους μπορεί επίσης να οδηγήσουν σε εξωτερική ωτίτιδα. Το νερό από τον έξω ακουστικό πόρο μπορεί να μεταφέρει τους μολυσματικούς μικροοργανισμούς στο έσω αυτί.

Bακτηρίδια, μύκητες και ιοί ενέχονται όλα στην πρόκληση εξωτερικής ωτίτιδας. Ωστόσο, συνηθέστερα η εξωτερική ωτίτιδα προκαλείται από βακτηρίδια, ειδικά το βακτηρίδιο της Ψευδομονάδας. Άλλα βακτηρίδια που είναι υπεύθυνα για την εξωτερική ωτίτιδα είναι το Εντεροβακτηρίδιο aerogenes, ο Πρωτέας, η Κλεψιέλα πνευμονίας, ο Σταφυλόκοκκος και τα βακτηρίδια της οικογένειας του Στρεπτοκόκκου. Σε ορισμένες περιπτώσεις, εξωτερική ωτίτιδα μπορεί να προκληθεί και από μύκητες, όπως η Κάντιντα και ο Aσπέργιλλος. Δύο τύποι ιών, που προκαλούν εξωτερική ωτίτιδα και αποκαλούνται ανθρώπινοι ερπητοϊοί είναι ο ιός της ανεμοβλογιάς και του έρπητα ζωστήρα.

Aλλα αιτίες που δημιουργούν προδιάθεση για εξωτερική ωτίτιδα είναι η χρήση μπατονέτας για το καθάρισμα των αυτιών. Η μπατονέτα σπρώχνει την κυψελίδα και τα φυσιολογικά απορρίμματα του δέρματος στο εσωτερικό του αυτιού, αντί να επιτρέψει στον φυσιολογικό μηχανισμό καθαρισμό του αυτιού να λειτουργήσει και να αποβάλει από το αυτί την κυψελίδα και τα φυσικά του απορρίμματα (νεκρά κύτταρα κλπ.). Επίσης, η εισαγωγή άλλων αντικειμένων στο αυτί μπορεί να τραυματίσει τον έξω ακουστικό πόρο, καθιστώντας τον πιο ευάλωτο σε μόλυνση. Για παράδειγμα, τα παιδιά μπορεί να βάλουν κάτι στο αυτί τους και να μην το αναφέρουν στους γονείς τους. Η λακ και οι βαφές μαλλιών, μπορεί επίσης να ερεθίσουν τον έξω ακουστικό πόρο και στη συνέχεια να δημιουργηθεί εξωτερική ωτίτιδα. Τα ακουστικά βαρηκοΐας μπορεί να παγιδέψουν την υγρασία μέσα στο αυτί και πρέπει να αφαιρούνται όσο το δυνατόν συχνότερα ώστε να διατηρείται το εσωτερικό του αυτιού στεγνό.

Το πρώτο σύμπτωμα της εξωτερικής ωτίτιδας είναι συχνά η φαγούρα του έξω ακουστικού πόρου, που ακολουθείται από υδαρείς εκκρίσεις. Τελικά, το αυτί αρχίζει να πονάει έντονα. Οποιοδήποτε άγγιγμα, μετακίνηση ή πίεση στην εξωτερική πλευρά του αυτιού μπορεί να προκαλέσει οξύ πόνο. Εάν το αυτί είναι υπερβολικά πρησμένο, μπορεί να παρεμποδίζεται η ακοή. Το αυτί μπορεί εκτός από πρησμένο να είναι και κόκκινο ενώ δεν αποκλείεται η παρουσία δυσώδους πρασινοκίτρινου πύου.

Σε βαριές περιπτώσεις, η εξωτερική ωτίτιδα μπορεί να συνοδεύεται από πυρετό. Συχνά, αυτό υποδεικνύει ότι η εξωτερική δομή του αυτιού έχει μολυνθεί επίσης. Θα είναι κόκκινο και πρησμένο και μπορούν να υπάρξει διόγκωση και ευαισθησία των λεμφαδένων μπροστά ή πίσω από το αυτί.

Μια σοβαρή και απειλητική για τη ζωή μορφή εξωτερικής ωτίτιδας είναι η κακοήθης εξωτερική ωτίτιδα. Πρόκειται για μια μόλυνση που συνηθέστερα έχει επιπτώσεις σε άτομα που πάσχουν από διαβήτη ή έχουν αποδυναμωμένο ανοσοποιητικό σύστημα. Στην κακοήθη εξωτερική ωτίτιδα, ο ασθενής συνήθως έχει τα δευτερεύοντα συμπτώματα της εξωτερικής ωτίτιδας για μερικούς μήνες, με πόνο και εκκρίσεις. Για τη μόλυνση υπεύθυνη συνήθως είναι η Ψευδομονάδα aeruginosa. To βακτηρίδιo αυτό μεταδίδεται από τον έξω ακουστικό πόρο σε όλους τους γειτονικούς ιστούς, συμπεριλαμβανομένων των οστών του κρανίου. Η διόγκωση και η καταστροφή αυτών των ιστών μπορεί να οδηγήσει σε βλάβη ορισμένων νεύρων, με συνέπεια σπασμούς των μυών του σαγονιού ή παράλυση των μυών του προσώπου. Άλλες σοβαρότατες επιπλοκές αυτής της επικίνδυνης μόλυνσης είναι η μηνιγγίτιδα (διόγκωση και μόλυνση των προστατευτικών καλυμμάτων του νωτιαίου μυελού και του εγκεφάλου), η μόλυνση στον εγκέφαλο ή το απόστημα εγκεφάλου (ανάπτυξη ενός μολυσμένου θύλακα με πύον).


Πότε πρέπει να καλέσετε τον γιατρό

Καλέστε τον γιατρό σας εάν παρουσιάζετε οποιαδήποτε από τα ακόλουθα συμπτώματα:

• πόνος σε ένα αυτί με ή χωρίς πυρετό
• επίμονη φαγούρα εξωτερικά ή εσωτερικά στο αυτί
• απώλεια ακοής ή μειωμένη ακοή στο ένα ή και στα δύο αυτιά
• εκκρίσεις από το αυτί, ειδικά εάν είναι παχύρρευστες, αποχρωματισμένες, αιματηρές ή δυσώδεις

Διάγνωση

Η διάγνωση της απλής εξωτερικής ωτίτιδας είναι συνήθως αρκετά εύκολη. Και μόνο τα συμπτώματα, του πόνου του αυτιού που επιδεινώνεται με το παραμικρό άγγιγμα στο έξω αυτί, είναι χαρακτηριστικά της εξωτερικής ωτίτιδας. Η εξέταση του αυτιού αποκαλύπτει συνήθως ερυθρότητα και πρήξιμο. Μπορεί να είναι αδύνατο (λόγω του πόνου και του πρηξίματος) να δει ο γιατρός ένα μεγάλο μέρος του εσωτερικού του αυτιού αλλά ακόμα και η αδυναμία αυτή αποτελεί μέρος της διάγνωσης.

Εάν υπάρχει ανάγκη να ταυτοποιηθούν οι οργανισμοί που προκάλεσαν την εξωτερική ωτίτιδα, λαμβάνεται προσεκτικά επίχρισμα από το εσωτερικό του αυτιού. Στη συνέχεια το δείγμα στέλνεται για καλλιέργεια σε μικροβιολογικό εργαστήριο, όπου κάτω από το μικροσκόπιο αναγνωρίζεται με ακρίβεια ο τύπος του οργανισμού που ευθύνεται για τη μόλυνση.

Εάν υπάρχει υπόνοια για κακοήθη εξωτερική ωτίτιδα, τότε χρειάζεται αξονική ή μαγνητική τομογραφία, ώστε να προσδιοριστεί πόσο έχει εξαπλωθεί η μόλυνση στα οστά και τους ιστούς. Επειδή το επίχρισμα από τον έξω ακουστικό πόρο δεν είναι πάντα αρκετό για την ταυτοποίηση του μικροοργανισμού που ευθύνεται για τη μόλυνση, θα πρέπει να γίνει βιοψία. Η αξονική ή η μαγνητική τομογραφία θα βοηθήσει τον γιατρό να αποφασίσει πού ακριβώς εστιάζεται η μόλυνση, προκειμένου να αποφασίσει το ακριβές σημείο που θα κάνει τη βιοψία.


Θεραπεία

Η εξωτερική ωτίτιδα δεν είναι επικίνδυνη ασθένεια και συχνά υποχωρεί μέσα σε λίγες ημέρες. Στη θεραπεία βοηθά η πλύση του μολυσμένου αυτιού με ένα κοινό αντισηπτικό. Για την ανακούφιση από τον πόνο βοηθά η χρήση ζεστών επιθεμάτων στο μολυσμένο αυτί καθώς επίσης και παυσίπονων όπως η ακεταμινοφαίνη (παρακεταμόλη) ή η ασπιρίνη. Κατά τη διάρκεια της αποθεραπείας, το μολυσμένο αυτί πρέπει να διατηρείται στεγνό, ακόμη και στο ντους, με τη χρήση ωτασπίδων ή φορώντας σκουφάκι μπάνιου.

Εάν ο πόνος επιδεινώνεται ή δεν βελτιώνεται μέσα σε 24 ώρες, ή για την ταχύτερη ανακούφιση από τον πόνο και για να αποτραπεί η εξάπλωση της μόλυνσης, είναι προτιμότερη η επίσκεψη στον γιατρό. Ο γιατρός θα καθαρίσει το αυτί με ειδικό ωτοσκόπιο-αναρροφητήρα που ανακουφίζει από τον ερεθισμό και τον πόνο. Αντιβιοτικά εφαρμόζονται απευθείας στο δέρμα του έξω ακουστικού πόρου (τοπικά αντιβιοτικά) για την καταπολέμηση της μόλυνσης. Τα αντιβιοτικά αυτά συνδυάζονται συχνά σε σκευάσματα που περιέχουν ένα στεροειδές φάρμακο που μειώνει τη φαγούρα, τη φλεγμονή και το πρήξιμο στο εσωτερικού του αυτιού. Για την πλήρη θεραπεία, χορηγούνται συνήθως και σταγόνες αρκετές φορές την ημέρα για 7 έως 10 ημέρες.

Εάν η είσοδος του αυτιού έχει φράξει λόγω του πρηξίματος, μπορεί να χρησιμοποιηθεί μια λεπτή ράβδος από βαμβάκι που θα βοηθήσει την αποτελεσματικότερη εισαγωγή των σταγόνων στο αυτί. Η ράβδος εμποτίζεται αρκετές φορές την ημέρα με τα ενδεδειγμένα φάρμακα ώστε να είναι διαρκώς εμποτισμένη. Αφότου αφαιρεθεί η ράβδος, συνήθως μετά από περίπου 48 ώρες, τα φάρμακα εισάγονται στο αυτί τρεις έως τέσσερις φορές κάθε ημέρα.

Για τη βαριάς μορφής μόλυνση, μπορεί να χορηγηθούν αντιβιοτικά από το στόμα. Εάν η εξωτερική ωτίτιδα έχει προκληθεί από την εισαγωγή ξένου σώματος στο αυτί, η μόλυνση δεν θα υποχωρήσει έως ότου αφαιρεθεί το ξένο σώμα.

Στην κακοήθη εξωτερική ωτίτιδα, σχεδόν πάντα τα αντιβιοτικά χορηγούνται ενδοφλεβίως με ορό. Εάν η αξονική ή μαγνητική τομογραφία δείξει ότι η μόλυνση έχει εξαπλωθεί, η ενδοφλέβια αντιβίωση πρέπει να συνεχιστεί για έξι έως οκτώ εβδομάδες. Εάν η μόλυνση είναι σε πιο αρχικό στάδιο, δύο εβδομάδες ενδοφλέβιας αντιβίωσης είναι αρκετή, αρκεί να ακολουθήσει για έξι εβδομάδες αντιβίωση από το στόμα.


Εναλλακτική θεραπεία

Το λάδι του φυτού βέρβασκος (Verbascum thapsus) έχει αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες και μπορεί να ανακουφίσει και να θεραπεύσει τη μόλυνση του αυτιού (μια έως τρεις σταγόνες κάθε τρεις ώρες). Το σκόρδο (Allium sativum) είναι επίσης ένα φυσικό αντιβιοτικό. Ο χυμός σκόρδου μπορεί να συνδυαστεί με ίσα μέρη γλυκερίνης και ενός εκδόχου λαδιού, όπως π.χ. της ελιάς, και να τοποθετείται (μια έως τρεις σταγόνες) στο μολυσμένο αυτί κάθε τρεις ώρες.


Πρόγνωση

Η πρόγνωση για την εξωτερική ωτίτιδα είναι άριστη, επειδή συνήθως αντιμετωπίζεται εύκολα. Οι βασικές μέθοδοι θεραπείας αντιμετωπίζουν το 90% των περιπτώσεων χωρίς επιπλοκές. Ωστόσο, σε ορισμένα ευαίσθητα άτομα μπορεί το πρόβλημα να επανέλθει. Η κακοήθης εξωτερική ωτίτιδα όμως αν αφεθεί χωρίς θεραπεία, μπορεί να εξαπλωθεί σε τέτοιο βαθμό που να προκαλέσει ακόμα και τον θάνατο.


Πρόληψη

Το κολύμπι σε μολυσμένα νερά και σε πισίνες ή μπανιέρες χωρίς καλή χλωρίωση και έλεγχο του pH πρέπει να αποφεύγεται.
Η διατήρηση των αυτιών στεγνών είναι ένας σημαντικός παράγοντας στην πρόληψη της εξωτερικής ωτίτιδας. Πριν το κολύμπι, μια προστατευτική επίστρωση με παιδικό λάδι (baby oil) ή λανολίνη προστατεύει τα αυτιά. Μετά από το κολύμπι, για να διατηρηθούν στεγνά τα αυτιά, χρήσιμος είναι ο καθαρισμός με μερικές σταγόνες καθαρού οινοπνεύματος αναμεμιγμένου με λευκό ξύδι. Οι σταγόνες τοποθετούνται με το κεφάλι γερτό ώστε το υγρό να φτάνει στο βάθος του ακουστικού πόρου. Στη συνέχεια πρέπει το υγρό να αποστραγγίζεται πλήρως.
Μεγάλη προσοχή απαιτείται κατά τον καθαρισμό των αυτιών. Ο έξω ακουστικός πόρος πρέπει να σκουπίζεται με καθαρό ύφασμα. Η χρήση μυτερών αντικειμένων που μπορεί να τραυματίσει το εσωτερικό του αυτιού, πρέπει να αποφεύγεται.

Οι σοβαρότερες επιπλοκές της κακοήθους εξωτερικής ωτίτιδας μπορεί να αποφευχθούν αν δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στα πρόωρα συμπτώματα, του πόνου και των εκκρίσεων του ακουστικού πόρου. Παιδιά με ασθένειες που τα καθιστούν πιο ευάλωτα στη μόλυνση αυτή (διαβήτης ή ασθένειες που αποδυναμώνουν το ανοσοποιητικό σύστημα) πρέπει πάντα να αναφέρουν τυχόν νέα συμπτώματα στον γιατρό αμέσως.

Ορισμός

Η μέση ωτίτιδα πρόκειται για λοίμωξη του μεσοδιαστήματος του ωτός, το οποίο βρίσκεται στο οπίσθιο τμήμα του τυμπάνου (τυμπανική μεμβράνη). Χαρακτηρίζεται από άλγος, ζάλη και μερική απώλεια ακοής.


Περιγραφή

Μερική γνώση της βασικής ανατομίας του μέσου ωτός, θα φανεί ιδιαίτερα χρήσιμη ως προς την κατανόηση της ανάπτυξης της μέσης ωτίτιδας. Ο έξω ακουστικός πόρος, πρόκειται για έναν αγωγό, ο οποίος συνδέει την εξωτερική οπή του ωτός, με μια δομή που ονομάζεται τυμπανική μεμβράνη. Στο οπίσθιο τμήμα της τυμπανικής μεμβράνης βρίσκεται το διάστημα που ονομάζεται μέσος ωτός. Εντός του μέσου ωτός βρίσκονται τρία πολύ μικρά οστά, τα οποία ονομάζονται οστάρια. Τα οστάρια αυτά είναι η σφύρα, ο άκμων και ο αναβολεύς. Συχνά το σχήμα τους παρομοιάζεται με σφυρί, αμόνι κι αναβολέα. Ο ήχος υπό τη μορφή δόνησης, προκαλεί κίνηση του τυμπάνου κι αυτή με τη σειρά της, προκαλεί αλυσιδωτή κίνηση των οσταρίων. Τα οστάρια μεταφέρουν τον ήχο στον κοχλία, που βρίσκεται στον έσω ωτό, ο οποίος και τον μεταφέρει στη συνέχεια στον εγκέφαλο προς επεξεργασία.

Ο ρινοφάρυγγας είναι η δίοδος οπίσθια της ρινός που μεταφέρει τον εισπνεόμενο αέρα εντός των αγωγών αναπνοής (αεραγωγών), οι οποίοι οδηγούν στους πνεύμονες. Η ευσταχιανή σάλπιγγα αποτελεί έναν αγωγό που συνδέει το μέσο ωτό με το ρινοφάρυγγα. Μία από τις λειτουργίες της, είναι η εξισορρόπηση της πιέσεως του αέρα στο μέσο ωτό με την πίεση του εξωτερικού αέρα. Αυτή η εξισορρόπηση επιτρέπει στο τύμπανο και στα οστάρια να δονούνται καταλλήλως, ούτως ώστε η ακοή να είναι φυσιολογική.

Μέχρι την ηλικία των τριών ετών, το 85% περίπου όλων των παιδιών, θα έχει αναπτύξει τουλάχιστον ένα επεισόδιο μέσης ωτίτιδας. Αποτελεί την πιο κοινή «ενόχληση» της παιδικής ηλικίας. Βρέφη και παιδιά ηλικίας 6 μηνών – 6 ετών είναι ιδιαίτερα επιρρεπή στην ανάπτυξη μέσης ωτίτιδας. Υψηλότερο κίνδυνο ανάπτυξης της συγκεκριμένης πάθησης διατρέχουν τα αγόρια, τα παιδιά χαμηλής οικονομικής τάξης, εκείνα που εμφανίζουν αλλεργίες, οι ιθαγενείς Αμερικανοί, οι ιθαγενείς της Αλάσκας, τα παιδιά που γεννούνται με σχάση της υπερώας ή άλλες γενετικές ανωμαλίες της δομής του προσώπου και της κεφαλής και τα παιδιά που πάσχουν από το σύνδρομο Down. Βρέφη που εμφανίζουν την πρώτη τους ωτική λοίμωξη, πριν την ηλικία των 6 μηνών, είναι πιο επιρρεπή σε χρόνιες διαταραχές μέσης ωτίτιδος. Επί πρόσθετα, φαίνεται να υπάρχει κάποια γενετική προδιάθεση προς τη μέση ωτίτιδα, όσον αφορά τη δομή και λειτουργικότητα εντός και πέριξ του μέσου ωτός. Η έκθεση στον καπνό του τσιγάρου, αυξάνει σημαντικά τον κίνδυνο ανάπτυξης ωτικής λοίμωξης, όπως επίσης κι άλλοι παράγοντες που επηρεάζουν το αναπνευστικό σύστημα. Εν συνεχεία, παιδιά που επισκέπτονται τα κέντρα φροντίδας από πολύ νεαρή ηλικία, παρουσιάζουν περισσότερες λοιμώξεις του ανωτέρου αναπνευστικού (συνάχι ή κρυολόγημα) κι επομένως περισσότερα επεισόδια ωτικής λοίμωξης. Παρά το γεγονός ότι η ωτική λοίμωξη, αυτή καθ’ αυτή δεν είναι μεταδοτική, οι λοιμώξεις του ανώτερου αναπνευστικού, που προδιαθέτουν τα παιδιά στην ωτική λοίμωξη, σίγουρα είναι μεταδοτικές. Ο χειμώνας και οι πρώτοι μήνες της άνοιξης, αποτελούν τις περιόδους του έτους που εμφανίζεται συχνότερα η μέση ωτίτιδα, περίοδοι που συμπίπτουν με αυξημένη συχνότητα των λοιμώξεων του ανωτέρου αναπνευστικού.

Η μέση ωτίτιδα συνιστά κύριας σημασίας ιατρική πάθηση, μιας κι αρκετά συχνά οδηγεί σε συσσώρευση υγρού στο μέσο ωτό, πάθηση γνωστή ως μέση ωτίτιδα με διάχυση (Ο.Μ.Ε.) Η διάχυση μπορεί να διαρκέσει από εβδομάδες έως και μήνες. Η διάχυση εντός του μέσω ωτός δύναται να προκαλέσει σοβαρές διαταραχές ακοής. Σε περίπτωση ανάπτυξης τέτοιων διαταραχών ακοής σε νεαρά παιδιά, ίσως επηρεαστεί η διαδικασία της φυσιολογικής ανάπτυξης του λόγου και της γλώσσας. Επίσης, η χρόνια διάχυση αυξάνει τον κίνδυνο για μεταγενέστερες λοιμώξεις, αφού το υγρό ευνοεί την ανάπτυξη βακτηριδίων.

Στους ενήλικες, η οξεία μέση ωτίτιδα, μπορεί να οδηγήσει σε επιπλοκές, όπως παράλυση των προσωπικών νεύρων. Η αποδρομή ατών των επιπλοκών ίσως χρειαστεί 2 εβδομάδες έως και 3 μήνες.


Αίτια και συμπτώματα

Πρωταρχική προδιαθεσική κατάσταση ανάπτυξης οξείας μέσης ωτίτιδας είναι η έκθεση σε οργανισμό υπεύθυνο για την πρόκληση λοιμώξεων. Η μέση ωτίτιδα προκαλείται είτε από ιούς είτε από βακτήρια. Οι ιογενείς λοιμώξεις αποτελούν το 15% των περιπτώσεων. Τα τρία κύρια αιτιοπαθογόνα βακτήρια είναι ο στρεπτόκοκκος pneumoniae, ο αιμόφιλος influeunzae και / ή ο Moxarella catarrhalis. Από το 2003, το 75% περίπου των ωτικών λοιμώξεων που οφείλονται στο στρεπτόκοκκο pneumoniae, αναφέρονται ως ανθεκτικές στην πενικιλίνη.

Η μέση ωτίτιδα δύναται να προκληθεί κι από άλλους παθογόνους οργανισμούς, συμπεριλαμβανομένου της Bordatella pertussis, που προκαλεί τον κοκίτη και τον Pneumocystis carinii, που συχνά οδηγεί σε ευκαιριακές λοιμώξεις ασθενών που πάσχουν από AIDS.

Υπάρχουν κι άλλοι παράγοντες που ευνοούν την ανάπτυξη ωτικής λοίμωξης. Λόγω της οριζόντιας θέσης και του σχετικά μικρού μήκους της ευσταχιανής σάλπιγγας, κατά τα πρώτα παιδιά χρόνια, το περιεχόμενο του ρινοφάρυγγα, δύναται να φτάσει στο μέσο ωτό με μεγάλη ευκολία. Οι εκκρίσεις του ρινοφάρυγγα περιλαμβάνουν και τους αιτιοπαθογόνους, για λοίμωξη, οργανισμούς. Επί πρόσθετα, τα παιδιά διαθέτουν περισσότερο λεμφικό ιστό, από τον οποίο και προκύπτουν οι αδενοειδείς εκβλαστήσεις, στην περιοχή της ευσταχιανής σάλπιγγας. Οι αδενοειδείς εκβλαστήσεις μπορεί να αυξηθούν σε μέγεθος λόγω επαναλαμβανόμενων λοιμώξεων του αναπνευστικού συστήματος, με τελική κατάληξη την απόφραξη των ευσταχιανών σαλπιγγών. Η απόφραξη της ευσταχιανής σάλπιγγας ευνοεί τη συσσώρευση υγρού στο μέσο ωτό. Το υγρό αυξάνει τον κίνδυνο λοίμωξης και τους αντίστοιχους κινδύνους απώλειας ακοής, καθώς και καθυστερημένης ανάπτυξης λόγου.

Πρόσφατες εξελίξεις στο γενετικό σχεδιασμό, οδήγησαν στην ανακάλυψη γενετικών παραγόντων που αυξάνουν τις πιθανότητες να αναπτύξει ένα παιδί μέση ωτίτιδα. Προσδοκάται, μέσω ερευνών να προκύψουν διαγνωστικές μοριακές αναλύσεις, που θα βοηθήσουν στην ταυτοποίηση παιδιών με κίνδυνο σοβαρών ωτικών λοιμώξεων.

Οι περισσότερες περιπτώσεις οξείας μέσης ωτίτιδας επισυμβαίνει κατά τη διαδρομή μιας λοίμωξης του ανώτερου αναπνευστικού συστήματος. Τα συμπτώματα μπορεί να περιλαμβάνουν συμπτώματα κρυολογήματος, πυρετό, ωτικό άλγος, ευερεθιστικότητα και διαταραχές ακοής. Στα βρέφη ενδέχεται να υπάρχει δυσκολία σίτισης. Σε εκσεσημασμένη συλλογή υγρού στο μέσο ωτό, ο πόνος δύναται να αυξομειώνεται ανάλογα με τη θέση. Η κατάκλιση πιθανότατα να προκαλέσει αύξηση του άλγους πιέσεως εντός του μέσου ωτός, με αποτέλεσμα τα βρέφη να ενοχλούνται έως ότου ανασηκωθούν. Τα μεγαλύτερα παιδιά κάποιες φορές παραπονιούνται για αίσθηση πληρότητας του υποκείμενου ωτός. Αν η συσσώρευση υγρού στο οπίσθιο τμήμα του τυμπάνου είναι σημαντική, η τυμπανική μεμβράνη μπορεί να αναπτύξει οπή (διάτρηση), με συνέπεια την παρουσία αιματηρού υγρού ή πράσινο-κίτρινου πύου στην έξοδο του ωτός. Παρά το έντονο άλγος που προκαλείται πριν τη διάτρηση του τυμπανικού υμένα, ο πόνος συνήθως υποχωρεί λόγω της άρσης της πιέσεως που επισυμβαίνει κατά τη διάτρηση.


Διάγνωση

Η διάγνωση τίθεται συνήθως απλά με την επισκόπηση του τυμπάνου, με τη βοήθεια ενός ειδικού εργαλείου με φωτισμό, που ονομάζεται ωτοσκόπιο. Ο τυμπανικός υμένας εμφανίζεται ερυθρός και οιδηματώδης και μπορεί να παρουσιάζει είτε παθολογική εισολκή προς τα έσω είτε προβολή προς τα έξω. Υπό φυσιολογικές συνθήκες, τα οστάρια συνήθως διαμορφώνουν ένα συγκεκριμένο σχήμα επί του τυμπάνου, γνωστό κι ως «οροθέσιο». Το οροθέσιο αυτό μπορεί να απουσιάζει κατά την πορεία μιας λοίμωξης. Εν συνεχεία, κι αναφερόμενοι σε φυσιολογικές συνθήκες, η λάμψη φωτός του ωτοσκοπίου αντανακλά επί του τυμπάνου με έναν χαρακτηριστικό τρόπο. Αυτό αποκαλείται «κώνος φωτός». Κατά την πορεία μιας λοίμωξης, ο κώνος αυτός φωτός, ίσως να μετατοπίζεται ή και να απουσιάζει.

Μέσω ειδικής προσθήκης του ωτοσκοπίου, δίνεται η δυνατότητα στον εξεταστή ιατρό, να εμφυσήσει απαλά, μια μικρή ποσότητα αέρος εντός του ωτός. Σε φυσιολογικές συνθήκες, ο αέρας αυτός προκαλεί κίνηση του τυμπανικού υμένα. Σε μια λοίμωξη ή εν παρουσία υγρού όπισθεν του τυμπάνου, η κίνηση αυτή είναι ελαττωμένη ή απουσιάζει. Η κίνηση της τυμπανικής μεμβράνης εκτιμάται και μέσω τυμπανογράμματος. Το τελευταίο πρόκειται για μια ταχεία κι ανώδυνη εξέταση. Σε περίπτωση παρουσίας υγρού στο μέσο ωτό, το έπαρμα του τυμπανογράμματος θα εμφανίζεται επίπεδο. Σε πληρότητα του μέσου ωτός με αέρα, όπως φυσιολογικά συμβαίνει, η εξέταση θα αναδείξει αν η πίεση του αέρα που επικρατεί είναι υψηλότερη ή χαμηλότερη του επιθυμητού. Η μέτρηση αυτή θα μπορούσε να αποκαλύψει παθολογική λειτουργία της ευσταχιανής σάλπιγγας.

Εξετάσεις ακοής ή ακουογράμματα, χρησιμοποιούνται σε κάποιες περιπτώσεις προς προσδιορισμός της αιτίας πρόκλησης απώλειας ακοής (λόγω λοίμωξης ή επίμονου υγρού) και του βαθμού σοβαρότητάς της. Οπτική μελέτη (επί οθόνης) της ακοής, μπορεί να εφαρμοσθεί σε σχολεία ή παιδιατρικά ιατρεία, σε παιδιά που βρίσκονται σε ηλικία που μπορούν να περιγράψουν την ακουστικής τους αντίληψη. Πιο ακριβής εξέταση εκτελείται σε ηχομονωτικό θάλαμο από ωτορινολαρυγγολόγο (Ω.Ρ.Λ.). Η μέθοδος αυτή χρησιμοποιείται επίσης με παραλλαγή, σε παιδιά που είναι ακόμη πολύ μικρά να εκφράσουν λεκτικά όταν άκουσαν ένα θόρυβο / ήχο, αλλά είναι ικανά να στρέψουν το κεφάλι τους προς την πηγή του ήχου.

Η συλλογή υγρού ή πύου που παροχετεύεται από τον ωτό, είναι εφικτή, δίδοντας τη δυνατότητα λήψης δείγματος προς τον εξέταση σε εργαστήριο. Σε περίπτωση παρουσίας μικροοργανισμών, επιτυγχάνεται στο εργαστήριο, η καλλιέργειά τους (πολλαπλασιασμός τους), η οπτική αποκάλυψή τους μέσω μικροσκοπίου και η ταυτοποίησή τους. Οι καλλιέργειες έχουν εφαρμοσθεί και για τον προσδιορισμό της ευαισθησίας των οργανισμών σε συγκεκριμένα αντιβιοτικά.


Χειροπρακτική

Μια μεμονωμένη χειροπρακτική / χειρονακτική διαδικασία γνωστή κι ως ενδορινική τεχνική, θεωρείται ότι συντελεί στην αποσυμφόρηση της ευσταχιανής σάλπιγγας και συνεπώς στην ικανοποιητική παροχέτευση του μέσου ωτός. Η σάλπιγγα ενίοτε αποφράσσεται λόγω εκκρίσεων ή στοιχεία φλεγμονής. Η ενδορινική τεχνική δύναται να προσφέρει αξιοσημείωτη ανακούφιση από το ωτικό άλγος.




Διατροφή

Πολλοί ιατροί θεωρούν ότι τα διατροφικά αλλεργιογόνα μπορούν να αυξήσουν την πιθανότητα ωτικής λοίμωξης και συστήνουν την ελαχιστοποίηση ύποπτων αλλεργιογόνων τροφών από τη διατροφή. Πρώτα στη λίστα των αλλεργιογόνων τροφών, βρίσκονται τα σιτηρά, τα γαλακτοκομικά, το καλαμπόκι, τα φιστίκια, τα εσπεριδοειδή και τα αυγά. Αποφεύγοντας τη λήψη ζάχαρης και ζαχαρούχων προϊόντων, δίδεται στο ανοσοποιητικό σύστημα, η ικανότητα να λειτουργήσει πιο αποτελεσματικά. Άλλοι διατροφολόγοι πιστεύουν ότι τα παιδιά που θήλαζαν ως βρέφη, διατρέχουν λιγότερες πιθανότητες προσβολής από ωτικές λοιμώξεις.



Φαρμακευτικά σκευάσματα

Η αντιβιοτική αγωγή αποτελεί τη θεραπεία εκλογής προς αντιμετώπιση της οξείας μέσης ωτίτιδας (ΑΟΜ). Χρησιμοποιείται σχήμα αντιβιοτικών αναλόγως τον τύπο των βακτηριδίων που προκαλούν τη λοίμωξη. Η εκλογή του αντιβιοτικού σχήματος, βασίζεται στην εμπειρική γνώση θετικών αποτελεσμάτων σε άλλες ωτικές λοιμώξεις που σημειώθηκαν σε συγκεκριμένες κοινότητες, σε δεδομένες χρονικές περιόδους. Οι επιλογές των σκευασμάτων περιλαμβάνουν αντιβιοτικά με βάση τις σουλφοναμίδες, όπως και διάφορα παράγωγα πενικιλίνης, κεφαλοσπορίνες κι άλλα. Η ευαισθησία του ασθενούς σε συγκεκριμένα φαρμακευτικά σκευάσματα, αλλά και προγενέστερες τάσης ανοχής, συμβάλλουν στην επιλογή του συγκεκριμένου σχήματος αντιβιοτικών. Από το 2003, συστήνεται η χρήση ενός 0,3% τοπικού διαλύματος φλοξασίνης, ως αποτελεσματικότερο φαρμακευτικό σκεύασμα, σε σχέση με άλλα τοπικά αντιβιοτικά ή αντιβιοτικά που λαμβάνονται δια του στόματος.

Παρά την αντιβιοτική αγωγή, σε ένα ποσοστό 40% περίπου των παιδιών, θα εξακολουθεί να υφίσταται υγρό στο οπίσθιο τμήμα του τυμπάνου, το οποίο και θα οδηγήσει σε μέση ωτίτιδα με διάχυση (Ο.Μ.Ε.). Το τύμπανο δεν παραμένει να είναι ερυθυματώδες, αλλά ούτε και φλεγμένων. Το υγρό ίσως χρειαστεί μήνες, προκειμένου να υποχωρήσει. Σε γενικές γραμμές, η κατάσταση αυτή, υπό παρακολούθηση έως και 12 εβδομάδες, δεν εγκυμονεί κινδύνους. Κατά το χρονικό διάστημα της παρακολούθησης, οφείλεται να εξεταστεί η ακοή του ασθενούς. Αν παρατηρηθεί μη σημαντική απώλεια ακοής ή απώλεια μόνον στο ένα αυτί, η παρακολούθηση μπορεί να συνεχιστεί και για 4 – 6 μήνες, διάστημα στο οποίο συστήνεται συνήθως η τοποθέτηση σωλήνων (εξ) αερισμού εντός του τυμπάνου. Ο αγωγός λειτουργεί ως συμπληρωματική σάλπιγγα έως ότου αποβληθεί. Αν η απώλεια ακοής αφορά σε μεγάλο βαθμό και τα δύο αυτιά, σε οποιαδήποτε χρονική στιγμή μετά το πέρας των 6 εβδομάδων από τη διάγνωση της Ο.Μ.Ε, ο ασθενής προφανώς χρήζει αντιβιοτική αγωγή ή τοποθέτηση αγωγών.

Η κατάχρηση αντιβιοτικών φαρμακευτικών σκευασμάτων, συμβάλλει στην ανάπτυξη ανοχής κάποιων τύπων βακτηριδίων – κυρίως του S. Pneumoniae - γεγονός που καθιστά δυσχερής την αντιμετώπισή τους. Διεξάγονται έρευνες προκειμένου να καθοριστεί αν κάποιες ωτικές λοιμώξεις, δύναται να υποχωρήσουν αυτόματα δίχως αντιβιοτική αγωγή. Ένας παιδίατρος έχει συστήσει κάποιες αλλαγές, όσον αφορά τη χρήση των αντιβιοτικών προς αντιμετώπιση της μέσης ωτίτιδας. Περιγράφει 5 παράγοντες που οφείλουν να ληφθούν υπ’ όψιν, ώστε να καθοριστεί αν η αντιβιοτική αγωγή μπορεί να περιοριστεί στις 5 ημέρες ή να παραληφθεί εντελώς. Οι παράγοντες που αναφέρει είναι η ηλικία του παιδιού, η εποχή του χρόνου, η σοβαρότητα της λοίμωξης και η συχνότητά της, καθώς και η ταχύτητα δράσης των αντιβιοτικών. Γενικώς, η μέση ωτίτιδα υποχωρεί πολύ πιο εύκολα στα μεγαλύτερα παιδιά αν εμφανιστεί κατά τους καλοκαιρινούς μήνες και προκαλεί σχετικά ήπια συμπτώματα σε παιδιά που δεν έχουν ιστορικό συχνής προσβολής λοιμώξεων. Δεδομένου των παραγόντων αυτών, η αντιβιοτική αγωγή πιθανώς να παραληφθεί. Ο ασθενής ωστόσο, χρήζει παρακολούθησης, ούτως ώστε να εξακριβωθεί ότι η λοίμωξη υποχωρεί δίχως την εμφάνιση επιπλοκών. Σε περίπτωση που ο ασθενής έχει ξεκινήσει αντιβιοτική αγωγή και η λοίμωξη υποχωρήσει ταχύτατα, μια πενθήμερη χορήγηση αντιβίωσης αρκεί.


Η χρήση αποσυμφοριτικών και αντισταμινικών, δεν αποδεικνύεται ότι μειώνει το χρόνο διαδρομής της λοίμωξης.

Χειρουργική αποκατάσταση

Σε σπάνιες περιπτώσεις απαιτείται η χειρουργική διάτρηση προς παροχέτευση του πύου του μέσου ωτός. Η διαδικασία ονομάζεται μυριγγοτομία. Η οπή που δημιουργείται από τη μυριγγοτομή, γενικώς επουλώνεται αυτόματα εντός 1 εβδομάδας περίπου. Το 2002 παρουσιάστηκε μια νέα αναίμακτη τεχνική, η οποία εκτελεί μυριγγοτομή με τη χρήση λέιζερ. Θετικά στοιχεί αυτής είναι ότι πραγματοποιείται στο ιατρείο του θεράποντος ιατρού και η επούλωση της οπής είναι ταχύτερη απ’ ότι στην κλασική μυριγγοτομία.

Αν και διάφοροι ιατροί έχουν συστήσει την αφαίρεση των αδενοειδών προς αποφυγή υποτροπιάζουσας μέσης ωτίτιδας στα νεαρά παιδιά, πρόσφατες μελέτες υποδεικνύουν ότι η χειρουργική αφαίρεση των αδενοειδών δεν υπερτερεί σε σχέση με τη μυριγγοτομή, ως προληπτικό μέτρο.


Προσδοκώμενα αποτελέσματα

Η πρόγνωση της οξείας μέσης ωτίτιδας, είναι πολύ καλή, αν κι εφόσον ο ασθενής λάβει αγωγή. Ωστόσο, η χρόνια συσσώρευση υγρού εντός του μέσου ωτός, καθιστά τον ασθενή σε υψηλό κίνδυνο ανάπτυξης διαταραχών ακοής κι ομιλίας, όπως και υποτροπιάζουσας ωτικής λοίμωξης. Επί πρόσθετα, η μη λήψη αγωγής για την αντιμετώπιση της μέσης ωτίτιδας, μπορεί να επιφέρει σοβαρές επιπλοκές συμπεριλαμβανομένου λοίμωξης του γειτονικού μαστοειδούς οστού, τη λεγόμενη μαστοειδίτιδα.


Πρόληψη

Παρ’ ότι η προσβολή μέσης ωτίτιδας στην παιδική ηλικία φαίνεται αναπόφευκτη, μπορούν να ληφθούν κάποια μέτρα μείωσης υποτροπιαζόντων λοιμώξεων και συσσώρευσης υγρού. Ο θηλασμός προσφέρει κάποιο βαθμό προστασίας έναντι των λοιμώξεων του ανωτέρου αναπνευστικού συστήματος και συνεπώς προστασία έναντι της μέσης ωτίτιδας. Αν το βρέφος τρέφεται με υποκατάστατα μητρικού γάλακτος, οι γονείς οφείλουν να το σιτίζουν σε κάθετη στάση κι όχι σε κατακεκλιμένη. Οι σωστές τεχνικές υγιεινής εντός της οικίας και στα κέντρων φροντίδας (κυρίως το πλύσιμο των χεριών), βοηθούν στη μείωση του αριθμού των λοιμώξεων του ανωτέρου αναπνευστικού συστήματος. Τα αντισηπτικά χεριών είναι προτιμητέα σε σχέση με τα αντιβακτηριακά σαπούνια. Τα τελευταία ίσως συμβάλλουν στην ανοχή των βακτηριδίων.

Οφείλεται να περιορίζεται ή και να αποφεύγεται η χρήση καταπραϋντικών (pacifiers). Ενδέχεται να δρουν ως φομίτες (fomites), κυρίως σε εγκαταστάσεις κέντρων φροντίδας. Στα παιδιά που είναι πιο επιρρεπή στη μέση ωτίτιδα, η χρήση καταπραϋντικών μπορεί να αυξήσει ως και 50% την πιθανότητα ωτικών λοιμώξεων.

Διατίθενται δύο εμβόλια κατά της μέσης ωτίτιδας, τα οποία αφορούν συγκεκριμένους τύπους βακτηριδίων. Το ένα εμβόλιο αφορά τη μηνιγγίτιδα, καθώς κι άλλες ασθένειες, συμπεριλαμβανομένου της μέσης ωτίτιδας, οι οποίες οφείλονται στον Haemophilus influenzae τύπου Β. Το άλλο εμβόλιο είναι κατά του στρεπτόκοκκου (Streptococcus pneumoniae), που αποτελεί συχνή αιτία μέσης ωτίτιδας. Παιδιά που ανήκουν σε ομάδες υψηλού κινδύνου ή αντιμετώπισαν σοβαρές ή χρόνιες λοιμώξεις, αποτελούν υποψήφιους εκλογείς για τη χορήγηση των προαναφερθέντων εμβολίων. Μάλιστα, πρόσφατη επικρατούσα γνώμη των παιδιάτρων, συστήνει τακτική χορήγηση του αντιπνευμονιοκοκκικού εμβολίου σε παιδιά κάτω των 2 ετών, καθώς και σε παιδιά που ανήκουν σε ομάδες υψηλού κινδύνου για ΑΟΜ (οξεία μέση ωτίτιδα). Οι γονείς οφείλουν να συμβουλευτούν ιατρό όσον αφορά τη διαθεσιμότητα αυτής της θεραπείας.

Άλλο εμβόλιο που φαίνεται να μειώνει τον κίνδυνο προσβολής ΑΟΜ στα παιδιά είναι το ενδορινικό εμβόλιο, που πρόσφατα ανακαλύφθηκε για την πρόληψη της influenza. Αν και το αντιγριππικό εμβόλιο δεν κατασκευάστηκε για άμεση πρόληψη της ΑΟΜ, μια ομάδα ερευνητών ανακάλυψε ότι παιδιά που έχουν εμβολιαστεί με το συγκεκριμένο εμβόλιο πριν την έναρξη της εποχιακής έξαρσης της γρίππης, έχουν 43% λιγότερες πιθανότητες να εμφανίσουν ΑΟΜ, σε σχέση με τα ανεμβολίαστα παιδιά.

Από τις αρχές του 2003, δε διατίθεται αποτελεσματικό εμβόλιο κατά του M. Catarrhalis. Ερευνητές προσπαθούν να δημιουργήσουν ένα τέτοιο εμβόλιο, καθώς και τριβακτηριδιακό εμβόλιο έναντι των 3 κοινών παθογόνων της μέσης ωτίτιδας.

Από τα τέλη του 2002, διενεργούνται κλινικές μελέτες που εστιάζονται στη διατροφή ως προληπτική αγωγή. Η αγωγή αυτή περιλαμβάνει τη χορήγηση συμπληρωμάτων διατροφής από μουρουνέλαιο με γεύση λεμονιού, συν πολυβιταμινούχα παράγωγα με προσθήκη selenium. Σύμφωνα με αυτή την πιλοτική μελέτη, ανευρέθει ότι παιδιά που λαμβάνουν τα παραπάνω συμπληρώματα, παρουσίασαν λιγότερες προσβολές μέσης ωτίτιδας, ενώ τα παιδιά που εμφάνισαν μέση ωτίτιδα, παρουσίασαν ίαση με πολύ μικρότερη δόση αντιβιοτικής αγωγής σε σχέση με παιδιά που δεν έλαβαν τα συγκεκριμένα συμπληρώματα.

Κατόπιν ολοκλήρωσης λήψης αγωγής για τη μέση ωτίτιδα, ένα παιδί οφείλει να επισκεφθεί εκ νέου το θεράποντα ιατρό. Η επίσκεψη αυτή θα πραγματοποιηθεί αφού ολοκληρωθεί η αντιβιοτική αγωγή. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, δίνεται η δυνατότητα στον ιατρό να εκτιμήσει την πιθανότητα επιμονής υγρού στο μέσο ωτό. Παιδιά που αντιμετωπίζουν υποτροπιάζουσα μέση ωτίτιδα, μια μικρή καθημερινή δόση αντιβιοτικού φαρμακευτικού σκευάσματος, ενδέχεται να αποτρέψει επαναλαμβανόμενες προσβολές μέσης ωτίτιδας. Σε παιδιά με επαναλαμβανόμενες προσβολές μέσης ωτίτιδας ή επιμένων υγρό, ίσως απαιτηθεί η τοποθέτηση αγωγών (εξ) αερισμού του τυμπάνου, ώστε να επιτευχθεί η εξισορρόπηση της πιέσεως αέρος του μέσου ωτός και του εξωτερικού περιβάλλοντος και συνεπώς να αποφευχθεί περαιτέρω συσσώρευση υγρού.