ΣΟΒΑΡΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΖΟΥΝ ΟΙ ΕΦΗΒΟΙ ΣΤΗ ΧΩΡΑ ΜΑΣ


ΡΕΠΟΡΤΑΖ ΥΓΕΙΑΣ
13/03/2012

Όπως κάθε χρόνο, έτσι και φέτος διοργανώνεται το Ετήσιο Εντατικό Σεμινάριο Εφηβικής Ιατρικής – State of the Art Adolescent Medicine Course. Πρόκειται για το πέμπτο (5ο) σεμινάριο στη σειρά που διοργανώνεται από τη Μονάδα Εφηβικής Υγείας (Μ.Ε.Υ.) της Β΄ Παιδιατρικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών, Νοσοκομείο Παίδων «Παν. & Αγλ. Κυριακού» στις 16-17 Μαρτίου 2012, στο Ξενοδοχείο Stratos Vassilikos, Μιχαλακοπούλου 114, Αθήνα. Τα θέματα ενδιαφέρουν ιατρούς και άλλους ειδικούς υγείας, εκπαιδευτικούς αλλά και γονείς – εφήβους και η συμμετοχή είναι δωρεάν.

Οι έφηβοι αποτελούν τον καθρέπτη της κοινωνικής πραγματικότητας εντός της οποίας αναπτύσσονται και δεδομένης της παρούσας κατάστασης της χώρας μας (οικονομική και κοινωνική κρίση, οικογενειακά αδιέξοδα, έλλειψη οράματος στους νέους κ.λπ.) τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν αυξάνουν και η φροντίδα τους αποτελεί πλέον προτεραιότητα για τη χώρα μας.

Ορισμένα από τα σημαντικά στοιχεία που θα παρουσιαστούν στο σεμινάριο ακολουθούν παρακάτω:


1. Παχυσαρκία

Περισσότεροι από 1500 έφηβοι έχουν προσέλθει έως σήμερα στη Μ.Ε.Υ. με αίτημα το αυξημένο βάρος σώματος. Σημαντικός αριθμός εξ’ αυτών παρουσιάζει συνοδά προβλήματα όπως η υπέρταση, η υπερουριχαιμία, η τάση για σακχαρώδη διαβήτη, η διαταραχή λιπιδίων του αίματος (χοληστερίνη κ.α.), το σύνδρομο πολυκυστικών ωοθηκών κ.α.

Η παχυσαρκία συνιστά ωρολογιακή βόμβα για τη χώρα μας, καθώς αναμένονται σημαντικές επιπτώσεις στο μέλλον, αφού οι παχύσαρκοι έφηβοι έχουν σημαντική πιθανότητα να εμφανίσουν καρδιαγγειακές ασθένειες, διαβήτη ή και ορισμένους τύπους καρκίνου κατά την ενηλικίωσή τους.

Έρευνα, που διεξήγαγε η Μ.Ε.Υ. έδειξε ότι ένας στους τρεις εφήβους έχει αυξημένη πίεση, δύο στους τρεις παχυσάρκους εμφανίζει ινσουλινοαντίσταση και ένας στους τέσσερις παχυσάρκους παρουσιάζει αυξημένη τιμή LDL χοληστερόλης και ουρικού οξέος.

Τα συμπεράσματα προκαλούν εύλογα ανησυχία:

- Υψηλές τιμές ΑΠ διαπιστώθηκαν σε απρόσμενα υψηλό ποσοστό 32,7% των παχύσαρκων αλλά και σε σημαντικό ποσοστό 15,3% των υπέρβαρων εφήβων. Οι έφηβοι αυτοί έχουν αυξημένο κίνδυνο να εξελιχθούν σε υπερτασικούς ενήλικες.

- Υπερχοληστερολαιμία (ολική χοληστερόλη >200 mg/dl) βρέθηκε σε ποσοστό 10,6% των παχύσαρκων και 12,3% των υπέρβαρων εφήβων. Επίσης αυξημένο επίπεδο LDL χοληστερόλης (>110 mg/dl) βρέθηκε σε ποσοστό 23,2% των παχύσαρκων και 21,4% των υπέρβαρων εφήβων. Υψηλή τιμή τριγλυκεριδίων >150 mg/dl βρέθηκε σε ποσοστό 12,6% των παχύσαρκων και 5,2% των υπέρβαρων εφήβων.

- Αυξημένη τιμή γλυκόζης νηστείας (> 100 mg/dl) βρέθηκε σε ποσοστό 10,9% των παχύσαρκων και 8,4% των υπέρβαρων εφήβων. Ιδιαίτερα ανησυχητική είναι η συχνή εμφάνιση αντίστασης στην ινσουλίνη (χαρακτηριστικό του σακχαρώδη διαβήτη τύπου 2) που διαπιστώθηκε στο 62,2% των παχύσαρκων το 32,6% των υπέρβαρων εφήβων.

- Τέλος υψηλή τιμή ουρικού οξέος βρέθηκε σε ποσοστό 26,3% των παχύσαρκων και 12,0% των υπέρβαρων εφήβων. Το ουρικό οξύ, είναι μία ουσία που παράγεται στον οργανισμό κατά τον μεταβολισμό των πουρινών. Η υπερουριχαιμία, μπορεί να προκαλέσει ουρική αρθρίτιδα καθώς και λίθους στα νεφρά.

Η γενετική προδιάθεση στην παχυσαρκία σε παιδιά της εφηβικής ηλικίας παρουσιάζεται σε έρευνα του Χαροκοπείου Πανεπιστημίου Αθηνών που χρηματοδοτείται από την Ευρωπαϊκή Ένωση.

2. Διαταραχές πρόσληψης τροφής-ψυχογενής ανορεξία

Από την έναρξη της λειτουργίας της, τον Οκτώβριο του 2006, η Μονάδα Εφηβικής Υγείας (Μ.Ε.Υ.) έχει αντιμετωπίσει περισσότερους από 250 εφήβους με διαταραχές πρόσληψης τροφής. Οι επιπτώσεις στη σωματική και ψυχική υγεία των παιδιών είναι σημαντικές. Περίπου 25 παιδιά χρειάστηκαν νοσηλεία και μερικά χρειάστηκε να διακόψουν για κάποιο διάστημα την παρακολούθηση του σχολείου τους.

Το πρόβλημα αφορά κυρίως τα κορίτσια. Η συχνότητα είναι δεκαπλάσια στα κορίτσια έναντι των αγοριών, παρουσιάζοντας έξαρση σε δύο ηλικίες, στα 14 και 18 χρόνια. Επίσης, αφορά κυρίως τα ανώτερα κοινωνικοοικονομικά στρώματα, τις πολύ καλές μαθήτριες, τις αθλήτριες και πρωταθλήτριες σε αθλήματα, που απαιτούν παιδισμό στην εμφάνιση ή σε αυτά που το βάρος σχετίζεται με την επίδοση, όπως μπαλέτο, ρυθμική γυμναστική, κολύμπι κ.α.

Ο βομβαρδισμός των εφήβων από τα μέσα ενημέρωσης με λανθασμένα πρότυπα και η προβολή της εξωτερικής εμφάνισης ως βασική προϋπόθεση επιτυχίας και ευτυχίας οδηγούν σε διατροφικές υπερβολές. Η ταύτιση επαγγελμάτων όπως μοντέλα, ηθοποιοί, τραγουδιστές κ.λπ. με την «εύκολη και γρήγορη επιτυχία» οδηγούν τους εφήβους στην υιοθέτηση συμπεριφορών, προκειμένου να μιμηθούν τα αντίστοιχα πρότυπα

Στη Μονάδα Εφηβικής Υγείας εφαρμόζεται πρόγραμμα παρέμβασης από ομάδα ειδικών (παιδίατρος, παιδοψυχίατρος, διατροφολόγος και οικογενειακή σύμβουλος). Τα αποτελέσματα είναι ικανοποιητικά για σημαντικό αριθμό παιδιών. Υπήρξε βέβαια και μικρός αριθμός περιπτώσεων που είτε δεν συνεργάστηκαν, είτε χρειάστηκαν παραπομπή σε κλειστό ψυχιατρικό πλαίσιο.

Νέα δεδομένα για την εικόνα σώματος των Ελλήνων εφήβων αλλά και τα κλινικά και ψυχοκοινωνικά χαρακτηριστικά των παιδιών που πάσχουν από ανορεξία προκύπτουν από έρευνες της Μ.Ε.Υ. το 2010.

Επίσης, η Μ.Ε.Υ. συμμετέχει σε έρευνα που διεξάγεται σε 17 ευρωπαϊκές χώρες και στο σεμινάριο ανακοινώνονται τα πρώτα αποτελέσματα για την ταυτοποίηση γονιδίων που εμπλέκονται στην παθογένεια της ψυχογενούς ανορεξίας (Genetic Consortium for Anorexia Nervosa –GCAN http://www.unceatingdisorders.org/).


3. Ασφάλεια στο διαδίκτυο

Από το καλοκαίρι του 2007 η Μ.Ε.Υ. έχει δεχθεί περισσότερους από 300 εφήβους με αίτημα θέματα ασφάλειας και υπερβολικής χρήσης του διαδικτύου.

Η Μ.Ε.Υ μέσω Ευρωπαϊκών προγραμμάτων έχει αναλάβει την πρώτη Ευρωπαϊκή έρευνα σε επτά χώρες για τον καθορισμό των παραγόντων που οδηγούν σε ασφαλή χρήση και την επίπτωση και τα χαρακτηριστικά των συμπεριφορών εξάρτησης.

Επίσης μετά από υπογραφή μνημονίου με το Υπουργείο Παιδείας (youtu.be/d3kJ6Ay13OY) πραγματοποιούνται οι παρακάτω δράσεις :

- Επισκέψεις σε σχολεία και ενημέρωση σε εκδηλώσεις Συλλόγων Γονέων και Κηδεμόνων (περισσότερα από 150 σχολεία ανά έτος)

- Συμμετοχή με στρογγυλά τραπέζια και διαλέξεις σε επιστημονικά συνέδρια και εκδηλώσεις για το κοινό (περισσότερα από 35 ανά έτος)

- Πρόγραμμα Κατάρτισης επαγγελματιών ψυχικής υγείας – «Αριάδνη» (ΕΣΠΑ). Περισσότεροι από 1000 συμμετέχοντες σε όλη την Ελλάδα εκπαιδεύονται στο φαινόμενο των συμπεριφορών εξάρτησης καθώς και για θέματα ασφάλειας στο διαδίκτυο που αφορούν τους εφήβους. (http://elearn.elke.uoa.gr/ariadni.)

- Δημιουργία εκπαιδευτικού υλικού (φυλλάδια για την ασφάλεια του διαδικτύου, τις συμπεριφορές εξάρτησης, βιβλία σχετικά με το θέμα, εγχειρίδια κ.λπ.)

- Οργάνωση δορυφορικού στρογγυλού τραπεζιού στο Ετήσιο Σεμινάριο Εφηβικής Ιατρικής, με συμμετοχή στο οποίο συμμετέχουν περισσότεροι από 500 ειδικοί υγείας, εκπαιδευτικοί και γονείς.

- Ενημέρωση μαθητών και γονέων στο Μουσείο Τηλεπικοινωνιών του ΟΤΕ στην Κηφισιά, τουλάχιστον μια φορά την εβδομάδα.

Παράλληλα, η Μ.Ε.Υ. παρέχει συμβουλευτική καθοδήγηση και υποστήριξη μέσω της Γραμμής Βοηθείας υποΣΤΗΡΙΖΩ 80011 80015, για εφήβους, γονείς και ειδικούς σε θέματα ασφάλειας του διαδικτύου. Η Γραμμή Βοηθείας έχει λάβει περισσότερα από 1500 αιτήματα ανά έτος, ενώ μεγάλο ποσοστό αιτημάτων αντιμετωπίζεται και μέσω του δικτύου της Μ.Ε.Υ. Η Γραμμή λειτουργεί με τη χρηματοδότηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του ΟΤΕ.

Τέλος, έχει συγκροτηθεί Ομάδα Εφήβων (youth panel) που γνωμοδοτεί και δίνει ιδέες προκειμένου οι δραστηριότητες να είναι φιλικές στο target group.


4. Μαθησιακές Δυσκολίες – Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής - Υπερκινητικότητα (ΔΕΠ-Υ)

Στη Μ.Ε.Υ. έχει γίνει διάγνωση σε περίπου 1800 παιδιά για αξιολόγηση μαθησιακών δυσκολιών και Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής - Υπερκινητικότητας (ΔΕΠ-Υ)..

Είναι γεγονός ότι η ΔΕΠ-Υ και οι μαθησιακές δυσκολίες συχνά διαλάθουν και δεν διαγιγνώσκονται εγκαίρως, με αποτέλεσμα ένα παιδί με δυνατότητες συχνά να μετατρέπεται στον «κακό και άτακτο» μαθητή του σχολείου και να υφίσταται τα πειράγματα και την απόρριψη συμμαθητών και δασκάλων, χάνοντας τελείως την αυτοεκτίμηση και την αισιοδοξία του.

Το καταθλιπτικό συναίσθημα ή / και οι συμπεριφορές υψηλού κινδύνου και παραβατικότητα συχνά παρουσιάζονται σε παιδιά με ΔΕΠΥ λόγω του παραπάνω φαύλου κύκλου. Η διάγνωση και αντιμετώπιση των παιδιών μεταναστών με ΔΕΠ-Υ στην χώρα μας είναι ακόμη πιο δύσκολη υπόθεση. Η δυσκολία προσαρμογής των παιδιών σε ένα ξένο περιβάλλον, η δυσχέρεια εκμάθησης της ελληνικής γλώσσας και τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν καθημερινά (οικονομικά, θρησκευτικά, κοινωνικά) οδηγούν πιο γρήγορα σε περιθωριοποίηση και διαταραχές συμπεριφοράς.


5. Καταθλιπτικό συναίσθημα και αυτοκτονικότητα στην εφηβεία

Από αρχαιοτάτων ετών, η εφηβεία υπήρξε μια ηλικία πειραματισμού και σχετικής έλλειψης αντικειμενικού φίλτρου και κριτικής ικανότητας. Αναπτυξιακά ο έφηβος είναι προσκολλημένος στον παρόντα χρόνο και δεν έχει ακόμη κατακτήσει την υποθετική – αφηρημένη σκέψη. Σαν αποτέλεσμα, οι έφηβοι δεν αντιλαμβάνονται εύκολα τις συνέπειες των πράξεών τους στο μέλλον και ενδέχεται να θεωρήσουν πως τραυματικές εμπειρίες που αφορούν το παρόν θα διαρκέσουν για πάντα. Επιπλέον, εξιδανικεύουν πρόσωπα (σύντροφο, φίλους κ.λπ.), ενώ αμφισβητούν έντονα κάθε μορφής εξουσία και πάνω απ'όλα την γονεϊκή. Στην ηλικία αυτή, οι γονείς “πέφτουν από το βάθρο” τους, αφού έως τώρα θεωρούνταν άμεμπτοι και κύριοι πρωταγωνιστές στη ζωή του παιδιού που μπαίνει πλέον στην εφηβεία. Κατά τη διαδρομή της εφηβείας, έρχεται η συνειδητοποίηση ότι οι γονείς έχουν τρωτά σημεία και είναι άνθρωποι σαν όλους τους άλλους. Το γεγονός αυτό, μαζί με την πραγματικότητα ότι τα πράγματα και οι ρόλοι αλλάζουν, και ο έφηβος καλείται να αναλάβει σταδιακά τις ευθύνες των αποφάσεων, της υγείας και της ζωής του δημιουργούν ένα υποσυνείδητο πένθος το οποίο πολλοί έφηβοι το εξωτερικεύουν με διάφορους τρόπους (καταθλιπτικό συναίσθημα, άγχος, επιθετικότητα κ.λπ.). Παράλληλα, πολύ μεγάλη δύναμη και επιρροή αποκτούν στη ζωή του εφήβου οι συνομήλικοι ασκώντας τη δική τους πίεση (peer pressure). Βασικό κίνητρο για τη συμπεριφορά των εφήβων είναι η αποδοχή από τους φίλους και η δημοτικότητα στις ομάδες που σχηματίζονται.

Το περιβάλλον αποκτά ιδιαίτερη σημασία για την υγεία και την ευημερία των εφήβων. Οι έφηβοι είναι εξαιρετικά ευαίσθητοι στις περιβαλλοντικές επιδράσεις, γιατί δεν έχουν ακόμη αναπτύξει όλες τις γνωστικές λειτουργίες που χρειάζονται για την αξιολόγηση πληροφοριών και μοντέλων ζωής.

Ωστόσο, υπάρχουν κάποιες ιδιαιτερότητες στις σύγχρονες κοινωνίες που δυσκολεύουν ιδιαίτερα τους σημερινούς εφήβους. Η κρίση της οικογένειας και το φαινόμενο του διαζυγίου, η έντονη πίεση από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και το διαδίκτυο, η προβολή συγκεκριμένων προτύπων, η μετανάστευση, οι πολυπολιτισμικές κοινωνίες, το φάσμα της ανεργίας και η υπεραπασχόληση των γονέων με αποτέλεσμα την απουσία τους από το σπίτι, σίγουρα δημιουργούν συνθήκες που περιπλέκουν την πολύπλοκη πραγματικότητα της εφηβείας. Επιπλέον, το χάσμα γενεών φαίνεται πως επιτείνεται, αφού οι νέοι υιοθετούν εύκολα τις νέες τεχνολογίες, ενώ οι γονείς δυσκολεύονται να προσαρμοστούν. Υπάρχει ακόμη μια διαφοροποίηση της κοινωνικής συνεκτικότητας, δηλαδή μικρές οικογένειες χωρίς βοήθεια από επικουρικά μέλη (π.χ. γιαγιάδες, θείοι κ.λπ.) σε μεγάλες και απρόσωπες κοινωνίες, με αποτέλεσμα την έλλειψη επικοινωνίας και ενδιαφέροντος εν γένει. Έλλειψη φυσικών χώρων, χώρων άσκησης και ψυχαγωγίας στις μεγάλες πόλεις και έλλειψη ενδιαφερόντων, τρόπων ψυχαγωγίας και εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων για τα παιδιά στην επαρχία οδηγούν συχνά σε αδιέξοδο και υπερβολές στις επιλογές. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (Π.Ο.Υ.) οι δείκτες της ποιότητας ζωής των εφήβων σήμερα στην Ευρώπη δεν είναι ικανοποιητικοί, και η κατάθλιψη θα αποτελέσει σημαντική αιτία νοσηρότητας στα χρόνια που έρχονται.

Τα παραπάνω περιγράφουν και συνθέτουν το σκηνικό μέσα στο οποίο οι έφηβοι λόγω της αναπτυξιακής τους ιδιαιτερότητας μπορεί να φτάσουν, σχετικά εύκολα, σε ακραίες συμπεριφορές και αυτοκαταστροφή εάν δεν υπάρξουν κατάλληλα συστήματα στήριξης. Επιπλέον αίτια, αποτελούν βέβαια η χαμηλή αυτοεκτίμηση, η γενετική επιβάρυνση και προδιάθεση για διαταραχή της ψυχικής υγείας καθώς και τραυματικά γεγονότα – καταστάσεις.


6. Σεξουαλικότητα-HPV λοίμωξη

Σύμφωνα με έρευνα της Μ.Ε.Υ. του 2010, και σε σύγκριση με την έρευνα του 2007 ισχύουν τα παρακάτω:

· 22% των εφήβων 15-16 ετών (αντιπροσωπευτικό δείγμα Αττικής) είχαν ολοκληρωμένη σεξουαλική επαφή (το αντίστοιχο ποσοστό το 2007 ήταν 16%)
· μέση ηλικία έναρξης τα 14,5 έτη (+ 1 έτος)
· ένα επιπλέον 73,4% δήλωσαν ότι είχαν σεξουαλική εμπειρία, πλην της διεισδυτικής επαφής (το αντίστοιχο ποσοστό του 2007 ήταν 19,5%)
· Από τους σεξουαλικά δραστήριους εφήβους μόνο 57,6% δήλωσαν ότι χρησιμοποίησαν προφυλακτικό κατά την πρώτη επαφή.
· Παρουσιάστηκε στατιστικά σημαντική μείωση της χρήσης του προφυλακτικού μεταξύ της πρώτης και της τελευταίας σεξουαλικής επαφής.
· Η σεξουαλική αγωγή μέσω του διαδικτύου συσχετίστηκε με αυξημένο ποσοστό χρήσης μη αξιόπιστων μεθόδων.


Τα παραπάνω στοιχεία τονίζουν την αναγκαιότητα απενοχοποίησης της σεξουαλικής αγωγής που ακόμη θεωρείται θέμα «ταμπού» στη χώρα μας και την ανάγκη υπεύθυνης εφαρμογής σχετικών προγραμμάτων.

Συνδέοντας τα παραπάνω με την HPV λοίμωξη, μελέτες υποδεικνύουν ότι το pick της έκθεσης στον ιό είναι στην εφηβική ηλικία, ενώ όσο πιο νωρίς ξεκινήσει η σεξουαλική δραστηριότητα τόσο μεγαλώνει και η πιθανότητα προκαρκινικών αλλοιώσεων και καρκίνου στον τράχηλο της μήτρας στο μέλλον (πιο επιρρεπής είναι η ομάδα <17 ετών). Σύμφωνα με έρευνα της Μονάδας Εφηβικής Υγείας (Μ.Ε.Υ.) σε συνεργασία με την Α’ Γυναικολογική Κλινική του Πανεπιστημίου Αθηνών και το εργαστήριο του Νοσοκομείο ‘Άγιος Σάββας’, από τις σεξουαλικά δραστήριες έφηβες 13,8 έως 19 ετών που προσήλθαν στη Μ.Ε.Υ., 54% ήταν θετικές σε κάποιον τύπο HPV, ενώ 23% ήταν θετικές σε τύπο υψηλού κινδύνου.

Tα παραπάνω στοιχεία σκιαγραφούν την εικόνα των εφήβων στη χώρα μας σχετικά με την έκθεση στον ιό HPV,ενώ σημαντικό είναι να λάβουμε υπόψη μας και την ανατομική ευαισθησία των εφήβων κοριτσιών λόγω του «εκτρόπιου», δηλαδή της παρουσίας ευαίσθητων κυλινδρικών επιθηλιακών κυττάρων στο εξωτερικό τμήμα του τραχήλου, αλλά και της ανωριμότητας των βλεννογόνων σε σύγκριση με τις ενήλικες γυναίκες.

Tα εμβόλια έναντι του ιού HPV αποτελούν ένα σημαντικό όπλο πρωτογενούς πρόληψης του καρκίνου του τραχήλου της μήτρας, αλλά και άλλων παθολογικών καταστάσεων που σχετίζονται με τον HPV που έχουν σαν αποτέλεσμα προσωπικό κόστος και δυσλειτουργία, κακή υγεία ή και θάνατο, αλλά και κοινωνικό –οικονομικό κόστος. Η αποτελεσματικότητα και η ασφάλειά τους έχουν ελεγχθεί και πιστοποιηθεί, ενώ το όφελος από το μαζικό εμβολιασμό έχει επανειλλημένα τονιστεί και υπολογιστεί με μαθηματικά μοντέλα και έγκριτες κλινικές μελέτες.

Τα ποσοστά εμβολιασμού στη χώρα μας έχουν παρουσιάσει σημαντική βελτίωση τα τελευταία χρόνια φτάνοντας το 27% για το 2011. Ήδη χιλιάδες έφηβοι έχουν εμβολιαστεί στη χώρα μας και έχουν θωρακιστεί στο μέγιστο δυνατό βαθμό έναντι του ιού HPV και σημαντικό είναι να συνεχίσουμε με αυτό το ρυθμό για να έχουμε τα μέγιστα αποτελέσματα και να προσφέρουμε στους νέους της χώρας μας την προστασία που δικαιούνται και τους αξίζει.


7. Συμπεριφορές υψηλού κινδύνου και συνέπειες (π.χ. σεξουαλική δραστηριότητα χωρίς προστασία, σεξουαλικά μεταδιδόμενα νοσήματα, εγκυμοσύνη, χρήση ουσιών κ.λπ)

Η κρίση της οικογένειας και το φαινόμενο του διαζυγίου, η έντονη πίεση από τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης και η προβολή συγκεκριμένων προτύπων, η μετανάστευση, οι πολυπολιτισμικές κοινωνίες, το φάσμα ανεργίας και η υπεραπασχόληση των γονέων με αποτέλεσμα την απουσία τους από το σπίτι, δημιουργούν συνθήκες που περιπλέκουν την ήδη πολύπλοκη πραγματικότητα της εφηβείας.

Επιπλέον, το χάσμα γενεών φαίνεται πως αυξάνει αφού οι νέοι υιοθετούν εύκολα τις νέες τεχνολογίες, ενώ οι γονείς δυσκολεύονται να προσαρμοστούν. Η έλλειψη φυσικών χώρων, άσκησης και ψυχαγωγίας στις μεγάλες πόλεις και η έλλειψη ενδιαφερόντων, τρόπων ψυχαγωγίας και εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων για τα παιδιά στην επαρχία οδηγούν συχνά σε αδιέξοδο και υπερβολές στις επιλογές.



    Στην κορυφή