Ιατρική και μέσα μαζικής ενημέρωσης


Επιστήμη και κοινωνία. Ιατρική και μέσα μαζικής ενημέρωσης

Το ενδιαφέρον του κοινού πάνω σε θέματα υγείας αυξάνεται ολοένα και παράλληλα με την ανάπτυξη της τεχνολογίας, της διάδοσης των μέσων ενημέρωσης (ΜΜΕ) και κυριώτερα με την εξάπλωση του διαδικτύου. Η αύξηση του ενδιαφέροντος του κοινού αποδεικνύεται και από τα ένθετα υγείας που δημοσιεύουν τα έντυπα ΜΜΕ, τις τακτικές στήλες υγείας δημοσιογράφων και γιατρών, τις εκπομπές υγείας στο ραδιόφωνο και την τηλεόραση, τα εξιδικευμένα portals ιατρικής ενημέρωσης, τις κοινότητες ασθενών που δημιουργούνται στο διαδίκτυο και παρουσιάζουν εκρηκτική αύξηση.

Η ενημέρωση αυτή είτε το επιδιώκουν οι συντάκτες υγείας είτε όχι διαμορφώνει την αντίληψη του κοινού για τα ζητήματα υγείας στα οποία η συγκεκριμένη ενημέρωση αναφέρεται. Θα πρέπει να τονίσουμε το γεγονός ότι τα άτομα που πάσχουν από μια χρόνια ασθένεια ή το συγγενικό τους περιβάλλον αποτελούν κυρίως το κοινωνικό δείγμα που επιμένει στην αναζήτηση ιατρικών ειδήσεων ή σχετικών πληροφοριών. Όμως τα ΜΜΕ δεν μεταφέρουν απλά ειδήσεις αλλά ο τρόπος, ο χρόνος, ο χώρος που αναφέρονται και η ορολογία/λεξιλόγιο που χρησιμοποιούν όπως και τα σχόλια παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο στην αντίληψη του κοινού γύρω από το αν το θέμα που προβάλλεται είναι πραγματικά σοβαρό ή αν τελικά μπορεί να αποτελέσει απειλή για τη ζωή του ενδιαφερόμενου ασθενή (ακροατή-αναγνώστη-θεατή). Το ερώτημα όμως είναι: Παρέχουν τα ΜΜΕ σωστή ενημέρωση σε θέματα υγείας;

O πανεπιστημιακός ερευνητής Dr Ray Moynihan στο βιβλίο του που κυκλοφορεί στα αγγλικά με τον τίτλο Selling sickness: How drug companies are turning us into patients (μτφρ. Πουλώντας την ασθένεια: πως οι φαρμακευτικές εταιρείες μας μετατρέπουν σε ασθενείς) παρουσιάζει μιαν ανάλυση 207 άρθρων των έντυπων ΜΜΕ και της τηλεόρασης σχετικά με παρουσίαση φαρμάκων. Από τα 207 τα 83 άρθρα δεν είχαν αναλύσει ποσοτικά τα προσδοκώμενα ωφέλη των φαρμάκων και από τα 124 που τα είχαν ποσοτικοποιήσει μόνο τα 18 είχαν παρουσιάσει τα σχετικά και τα απόλυτα ωφέλη. Από το σύνολο ων ειδήσεων το 53% δεν είχε καμμία πληροφορία για τις παρενέργειες και το 70% δεν έκανε καν αναφορά στο κόστος. Από τις 170 ειδήσεις που ανέφεραν το όνομα ενός ερευνητή μιας κλινικής έρευνας εξετάσθηκαν οι 85 (50%) που ανέφεραν τουλάχιστον μια οικονομική σχέση με την εταιρεία που είχε κατασκευάσει το παρουσιαζόμενο φάρμακο.

Τα διεθνώς αποδεκτά κριτήρια για την επάρκεια και αξιοπιστία μιας είδησης που αφορά την υγεία σχολιάζονται με σαφήνεια από τον καταξιωμένο ερευνητή στο αντικείμενο αυτό Gary Schwitzer και είναι τα εξής: 1) αναφορά του κόστους 2) αναφορά σχετικής και απόλυτης ένδειξης της θεραπείας 3) αναφορά της ωφέλειας 4) πλήρης αναφορά παρενεργειών 5) η αναφορά άλλων παρόμοιων φαρμάκων ή μεθόδων 6) η αναφορά εκδηλώσεων οικονομικού ενδιαφέροντος (conflict of interest) 7) η αναφορά ανεξάρτητων πηγών ή αντικειμενικών σχολιαστών 8) η αποφυγή καπηλείας υποτιθέμενων ασθενειών που συχνά είναι συνηθισμένες-φυσιολογικές καταστάσεις (πχ τοκετός, γέννηση, εγκυμοσύνη, πονοκέφαλος, αδιαθεσία, φαλάκρα) (αυτό αποκαλείται διεθνώς disease mongering 9) η αναφορά στη μεθοδολογία 10) η αναφορά πρωτοπορίας της τεχνικής ή του φαρμάκου 11) η εμπορική διαθεσιμότητα.

Στην ελληνική γλώσσα θα πρέπει να δίδεται προσοχή στον τρόπο με τον οποίο χρησιμοποιούνται πχ οι παρακάτω «πονηρές» λέξεις από τα ΜΜΕ: θεραπεία, επικίνδυνο-η, αποτελεσματικό-η, φθηνό, ακριβό, θνητότητα, νοσηρότητα, επιπλοκή, παρενέργεια, ανεπιθύμητη ενέργεια, πειραματόζωο-α (πρέπει να προσδιορίζεται αν πρόκειται περι ανθρώπων που συμμετείχαν σε μελέτη ή πειραματοζώων). Θα πρέπει να αναφερθούμε επίσης στον πανικό που προκαλούν στο κοινό οι ανακοινώσεις περί πανδημιών (νόσοι των ΜΜΕ) τύπου γρίπης των χοίρων Η1Ν1 (2009) που απετέλεσε και πρόσφατο διεθνές σκάνδαλο στο οποίο δυστυχώς φέρεται να μετέχει και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας. Ο πανικός που προκάλεσαν τα ΜΜΕ οδήγησε σε πρωτοφανή μαζική αγορά εμβολίων και υπερδιάγνωση η οποία στη συνέχεια οδήγησε σε μαζική ζήτηση μη αναγκαίων ιατρικών υπηρεσιών προς όφελος της ιατροφαρμακευτικής αγοράς προιόντων (βλ. βιβλίο «Η ασθένεια της υγείας» του Θανάση Δρίτσα, εκδ.Παπαζήση 2010)

Τα ΜΜΕ υποβοηθούν συχνά τη δημιουργία «νέων ασθενειών» και το χαρακτηρισμό «ασθένειας» σε καταστάσεις ήπιες ή παραλλαγές φυσιολογικών καταστάσεων οι οποίες όμως δεν εμπνέουν ανησυχία και δεν απειλούν τη ζωή του ασθενούς. Αυτές οι συνηθισμένες καταστάσεις γίνονται αιτία τακτικών και αναίτιων επισκέψεων σε γιατρούς, οδηγούν σε σπατάλη διαγνωστικών εξετάσεων και σε πολυφαρμακία (πχ η μικρή πρόπτωση της μιτροειδούς βαλβίδας της καρδιάς, οι συνήθεις κρεατοελιές του δέρματος στα πλαίσια φόβου εξαλλαγής σε καρκίνο, οι όζοι του θυρεοειδούς, το λίπος στο συκώτι, η οστεοπόρωση κλπ). Συχνά τρομοκρατούν το κοινό και οι διαφημίσεις φαρμάκων σε έντυπα και ηλεκτρονικά μέσα λόγω του τρόπου της παρουσίασης, μάλιστα η μαζική και ανεξέλεγτη διαφήμιση φαρμακών και υπηρεσιών υγείας έχει συναντήσει τις αντιστάσεις των Ιατρικών Συλλόγων, δυστυχώς όμως το φαινόμενο συνεχίζεται χωρίς κανένα εμπόδιο.

Σε τελική ανάλυση όταν τα ΜΜΕ πληρούν τα κριτήρια της επαρκούς και υπεύθυνης ενημέρωσης σε θέματα υγείας τότε αποδεικνύεται ότι μπορούν αφενός να βοηθήσουν στην απόκτηση περαιτέρω εμπιστοσύνης στον θεράποντα γιατρό αφετέρου να διευρύνουν περαιτέρω τις γνώσεις των ασθενών και του συγγενικού κύκλου πάνω σε ένα σοβαρό πρόβλημα υγείας. Επιπλέον τα ΜΜΕ και ιδιαίτερα το διαδίκτυο έχουν συντελέσει στην αύξηση της επικοινωνίας μεταξύ ατόμων που πάσχουν από το ίδιο νόσημα με αποτέλεσμα την ενίσχυση της αλληλεγγύης και της υποστήριξης ομοιοπαθών κοινωνικών ομάδων. Είναι αυτονόητο ότι τα ΜΜΕ δεν μπορούν να υποκαταστήσουν ούτε διαγνωστικά ούτε θεραπευτικά τον θεράποντα γιατρό ο οποίος αποτελεί και το ουσιαστικό φίλτρο κάθε πληροφορίας που παρέχουν στην κοινωνία τα ΜΜΕ.


Θανάσης Δρίτσας
Καρδιολόγος, Ωνάσειο Καρδιοχειρουργικό Κέντρο,
Συνθέτης & συγγραφέας

    Στην κορυφή