Τα femtosecond laser είναι laser που χρησιμοποιούν παλμό πάρα πολύ μικρής χρονικής διάρκειας 10‾16/sec. Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα μια πολύ μικρή ποσότητα ενέργειας να εφαρμόζεται για πάρα πολύ μικρό χρονικό διάστημα και να δημιουργεί στους ιστούς μια μικροσκοπική αλλαγή που μοιάζει με έκρηξη.

Η κλινική τους εφαρμογή στον κερατοειδή του ματιού έχει βρει άνθιση γιατί αυτή η τεχνολογία μπορεί να καθοδηγηθεί, έτσι ώστε να εφαρμοστεί σε συγκεκριμένο βάθος και θέση. Μία από τις πιο σημαντικές τους εφαρμογές είναι στις επεμβάσεις διαθλαστικής χειρουργικής και συγκεκριμένα στην επέμβαση LASIK για διόρθωση μυωπίας ή υπερμετρωπίας. Στις επεμβάσεις αυτές, τα femtosecond lasers αντικατέστησαν το μηχανικό μικροκερατόμο,ένα εργαλείο που χρησιμοποιούταν από το χειρουργό για τη δημιουργία του κερατοειδικού κρημνού, του λεγόμενου flap.
Τα πλεονεκτήματα του femtosecond laser σε σύγκριση με το μηχανικό μικροκερατόμο έχουν να κάνουν κατά κύριο λόγο με την ακρίβεια στη δημιουργία του flap. Στις επεμβάσεις διαθλαστικής χειρουργικής με laser, το μέγεθος, το σχήμα και το πάχος του flap είναι πολύ σημαντικά.

Ακόμη μεγαλύτερης σημασίας είναι η πεποίθηση των περισσοτέρων διαθλαστικών χειρουργών ότι πρέπει να διατηρείται και να γίνεται σεβαστό ένα υπολειπόμενο πάχος κερατοειδούς. Ο άθικτος κερατοειδής πρέπει να έχει πάχος μεγαλύτερο από 250μ. Το να προχωρήσει κανείς κάτω από αυτό το πάχος θα μπορούσε να οδηγήσει σε μια κατάσταση που ονομάζεται «εκτασία». Εκτασία είναι μια κατάσταση του κερατοειδούς όπου ο κερατοειδής είναι τόσο λεπτός που δεν μπορεί να αντιρροπήσει την εσωτερική πίεση του ματιού (ενδοφθάλμια πίεση). Κατά συνέπεια, ο κερατοειδής κυρτώνεται προς τα εμπρός και παραμορφώνεται. Σε σοβαρές περιπτώσεις, ενδέχεται να απαιτηθεί ακόμη και μεταμόσχευση κερατοειδούς για να αποκαταστήσει τη βολβική ακεραιότητα. Με τη χρήση του μηχανικού μικροκερατόμου, που καθοδηγούταν από το χειρουργό, η ακρίβεια και κυρίως η επαναληψιμότητα του αποτελέσματος ήταν πολύ δύσκολο να προβλεφθούν, ενώ αντιθέτως με τη χρήση του femtosecond laser, όλες οι παράμετροι προγραμματίζονται ήδη πριν από την έναρξη του χειρουργείου και η ακρίβεια του αποτελέσματος είναι, με τον τρόπο αυτό, εγγυημένη.

Στα πρώτα 2 έτη κλινικής εφαρμογής του Femtosecond laser στην Ελλάδα συγκρίθηκαν 1000 περιστατικά LASIK που είχαν χειρουργηθεί με μηχανικό μικρικερατόμο και με το ίδιο laser στο παρελθόν, με τα πρώτα 1000 περιστατικά LASIK που χειρουργήθηκαν με το Femtosecond laser χρησιμοποιώντας το ίδιο excimer laser από τον ίδιο χειρουργό. Μια σύγκριση σημαντική γιατί όλες οι άλλες παράμετροι ήταν ουσιαστικά ίδιες και αλλάζε μόνο η είσοδος της χρήσης του femtosecond laser αντί του μηχανικού μικροκερατόμου, σε μια μεγάλη ομάδα περιστατικών. Στα περιστατικά αυτά η πλειοψηφία ήταν μύωπες (το 65%) και το 35% υπερμέτρωπες. Τα υπερμετρωπικά LASIK αποτελούν μια πολύ ενδιαφέρουσα υπό-ομάδα περιστατικών διαθλαστικής χειρουργικής. Η εργασία αυτή παρουσιάστηκε στο ετήσιο συνέδριο της Ευρωπαικής εταιρίας χειρουργών καταρράκτη και Διαθλαστικής χειρουργικής το 2008 στo Βερολίνο και έδειξε ότι στους περισσότερους τομείς υπάρχει σημαντική βελτίωση με την χρήση του femtosecond laser.

Τα femtosecond laser δείχνουν να είναι η κορωνίδα των επεμβάσεων LASIK παγκοσμίως και στην χώρα μας. Σίγουρα προσφέρουν μεγαλύτερη ασφάλεια. Δεν είναι τυχαίο ότι πολύ αυστηροί οργανισμοί όπως είναι η NASA, το Αμερικανικό Ναυτικό επιβάλουν την χρήση τους εαν πραγματοποιηθούν επεμβάσεις μυωπίας σε πιλότους. Πιστεύουμε ότι η χρήση τους στις κερατοπλαστικές είτε αυτές είναι μερικές είτε ολικού πάχους, είτε μεταμοσχεύσεις ενδοθηλίου είναι εν εξελίξη και ο χρόνος θα δείξει εαν θα κυριαρχίσουν στην προτίμηση των χειρουργών. Οι εφαρμογές τους στην επέμβαση του καταρράκτη σίγουρα ακούγονται συναρπαστικές και περιμένουμε με ενδιαφέρον πιθανώς σε ένα μελλοντικό συνέδριο στην χώρα μας να μπορούμε παρουσιάσουμε κλινικά αποτελέσματα από την πολύ συναρπαστική αυτή τεχνική που πιστεύουμε ότι θα αλλάξει τον τρόπο με τον οποίο και σχεδιάζουμε και πραγματοποιούμε την πιο συχνή επέμβαση στον άνθρωπο στις μέρες μας.
Πρόσφατα ένα νέο femtosecond laser με συχνότητα παλμού 200Khz προστέθηκε στην τεχνολογική μας φαρέτρα. Αν και η χρήση του βρίσκεται ακόμη υπό έλεγχο σε κλινικές δοκιμές, το FS200 femtosecond laser έχει ήδη λάβει πιστοποίηση CE και από πολλούς θεωρείται το καλύτερο femtosecond laser που έχει χρησιμοπιηθεί.

Ένα από τα πιο εντυπωσιακά χαρακτηριστικά του νέου αυτού laser είναι ο συνδυασμός ταχύτητας και ασφάλειας που υπόσχεται. Χαρακτηριστικά, flaps με διάμετρο 8mm και βάθους 120μm πραγματοποιούνται σε 6-7 δευτερόλεπτα. Παρ’ όλα αυτά, η ποσότητα ενέργειας που μεταβιβάζεται στον κερατοειδή είναι εντυπωσιακά χαμηλή. Ο τεχνικός του σχεδιασμός είναι προσανατολισμένος στη χρήση της χαμηλότερης δυνατής ποσότητας ενέργειας χωρίς θυσίες στην ταχύτητα ή στην ακρίβεια.

Συμπερασματικά, αν και το πρωτοποριακό αυτό laser μελετάται ακόμη σε μεγάλες σειρές ασθενών, η χρήση του φαίνεται πολλά υποσχόμενη. Στο εγγύς μέλλον θα αποδειχτεί το κατά πόσο το FS200 femtosecond laser θα αποτελέσει ένα απαραίτητο και πολύτιμο εργαλείο για τον χειρουργό του προσθίου ημιμορίου.

Δρ. Αναστάσιος Ιωάννης Κανελλόπουλος
Χειρουργός-Οφθαλμίατρος