Ορισμός

Η αμβλυωπία αναφέρεται σε μειωμένη όραση από τον έναν ή αμφότερους τους οφθαλμούς, για την οποία δεν αναγνωρίζεται κανένα αίτιο κατά την εξέτασή τους. Αμβλυωπία είναι ο ιατρικός όρος που χρησιμοποιείται όταν η όραση σε έναν από τους οφθαλμούς είναι μειωμένη λόγω της ακατάλληλης συνεργασίας του οφθαλμού και του εγκεφάλου. Ο ίδιος ο οφθαλμός φαίνεται φυσιολογικός, ωστόσο δεν χρησιμοποιείται με κανονικό τρόπο καθότι ο εγκέφαλος προτιμά τον άλλο. Αυτή η κατάσταση ενίοτε καλείται «τεμπέλικο μάτι».

Περιγραφή

Ο μη ιατρικός όρος «τεμπέλικο μάτι» χρησιμοποιείται συχνά για την περιγραφή της αμβλυωπίας, καθότι ο οφθαλμός με την ασθενέστερη όραση φαίνεται να μην επιτελεί σωστά τη λειτουργία του. Η αμβλυωπία είναι η συνηθέστερη αιτία εξασθενημένης όρασης στην παιδική ηλικία. Επηρεάζει περίπου δύο ή τρία στα εκατό παιδιά. Η όραση αποτελεί το συνδυασμό της καθαρότητας των εικόνων στους οφθαλμούς (οπτική οξύτητα) κ της επεξεργασίας αυτών των εικόνων από τον εγκέφαλο. Αν οι εικόνες που παράγονται από τους δύο οφθαλμούς είναι σημαντικά διαφορετικές ,ενδέχεται ο εγκέφαλος να μην είναι ικανός να τις απαρτιώσει/ ενοποιήσει. Αντί να εμφανίζονται δύο διαφορετικές εικόνες ή διπλωπία (διπλή όραση) , ο εγκέφαλος καταστέλλει την περισσότερο θολή εικόνα. Αυτή η καταστολή μπορεί να οδηγήσει σε αμβλυωπία. Στα πρώτα έτη της ζωής, η προτίμηση του ενός εκ των δύο οφθαλμών μπορεί να οδηγήσει σε πτωχή ανάπτυξη της όρασης στον οφθαλμό με τη λιγότερο καθαρή (αμφιβληστροειδική) εικόνα. Αν δεν αντιμετωπισθεί επιτυχώς κατά την πρώιμη παιδική ηλικία , η αμβλυωπία συνήθως επιμένει και στην ενήλικη ζωή. Αποτελεί την πλέον συχνή αιτία μονόφθαλμης (στον έναν οφθαλμό) διαταραχής της όρασης στα παιδιά.

Επιδημιολογία

Η επικράτηση της αμβλυωπίας είναι δύσκολο να υπολογισθεί, με τις εκτιμήσεις να κυμαίνονται από 1 ως 3,5% στα υγιή παιδιά και από 4 ως 5,3% στα παιδιά με άλλα προβλήματα όρασης. Εμφανίζεται με το ίδιο ποσοστό ανεξαρτήτως φύλου και φυλής.

Αίτια και συμπτώματα

Η αμβλυωπία μπορεί να προκληθεί από οποιαδήποτε κατάσταση που επηρεάζει δυσμενώς την ανάπτυξη φυσιολογικής όρασης ή τη χρήση των οφθαλμών. Όλα τα βρέφη ανεξαιρέτως γεννιούνται με πτωχή όραση. Ωστόσο, καθώς τα βρέφη μεγαλώνουν η όρασή τους συνήθως εξελίσσεται. Η καλή όραση προϋποθέτει μια καθαρή, εστιασμένη εικόνα που είναι ίδια σε αμφότερους τους οφθαλμούς. Αν η εικόνα δεν είναι καθαρή στον έναν οφθαλμό , ή αν δεν είναι ίδια σε αμφότερους τους οφθαλμούς, τότε οι οπτικές οδοί δεν θα αναπτυχθούν όπως πρέπει. Στην πραγματικότητα οι οπτικές οδοί ενδέχεται να χειροτερέψουν. Οτιδήποτε προκαλεί θόλωση της όρασης ή διασταύρωση (παρέκκλιση) των ματιών κατά την παιδική ηλικία μπορεί να επιφέρει αμβλυωπία.

Ορισμένα από τα κύρια αίτια αμβλυωπίας είναι τα ακόλουθα:

- στραβισμός. Η μη ευθυγράμμιση των οφθαλμών αποτελεί το πιο συχνό αίτιο λειτουργικής αμβλυωπίας. Τα δύο μάτια κοιτούν προς δύο διαφορετικές κατευθύνσεις την ίδια στιγμή. Μπορεί να συγκλίνουν, να αποκλίνουν ,να παρεκκλίνουν προς τα άνω ή κάτω. Ο στραβισμός μπορεί να διαγνωσθεί αμέσως μετά τη γέννηση, ή μπορεί να αναπτυχθεί αργότερα κατά την παιδική ηλικία. Στον εγκέφαλο στέλνονται δύο διαφορετικές εικόνες με συνέπεια να προκαλείται σύγχυση. Οι εικόνες από το μη ευθυγραμμισμένο ή το διασταυρωμένο μάτι καταστέλλονται/εξασθενούν προς αποφυγή διπλής όρασης.

- ανισομετρωπία. Υπάρχει διαφορά μεταξύ των δύο οφθαλμών ως προς τη διαθλαστική τους κατάσταση (με άλλα λόγια , μια διαφορά που έχει μετρηθεί και συνταγολογηθεί ανάμεσα στα δύο μάτια). Για παράδειγμα ο ένας οφθαλμός μπορεί να είναι περισσότερο μυωπικός από τον άλλο, ή ο ένας να είναι πρεσβυωπικός κ ο άλλος μυωπικός. Επειδή ο εγκέφαλος αδυνατεί να ενοποιήσει τις δύο εικόνες , καταστέλλει την πιο θολή εικόνα, με αποτέλεσμα ο οφθαλμός που την παράγει να γίνεται αμβλυωπικός.

- καταρράκτης . η θολερότητα του φακού στον ένα οφθαλμό προκαλεί λιγότερο καθαρή εικόνα από ότι στον άλλο. Ο εγκέφαλος προτιμά την καθαρότερη εικόνα με συνέπεια ο οφθαλμός με καταρράκτη να μπορεί να γίνει αμβλυωπικός.

- Βλεφαρόπτωση. Αν το φως δε μπορεί να εισέλθει στον οφθαλμό λόγω πτώσης των βλεφάρων, τότε αυτός ουσιαστικά καθίσταται αχρησιμοποίητος και μπορεί να επέλθει αμβλυωπία. Η βλεφαρόπτωση ωστόσο σπάνια σχετίζεται με την ανάπτυξη αμβλυωπίας, εκτός αν το βλέφαρο καλύπτει πλήρως την κόρη.

Εκτός από την παρουσία στραβισμού ή βλεφαρόπτωσης , τα παιδιά μπορεί ή όχι να εκδηλώνουν σημεία αμβλυωπίας. Μπορεί να τοποθετούν το κεφάλι τους σε ορισμένη γωνία στην προσπάθειά τους να ευνοήσουν τον οφθαλμό με την κανοκή όραση. Ενδέχεται να έχουν δυσχέρεια στο να βλέπουν ή να φθάνουν αντικείμενα όταν τα προσεγγίζουν από τη μεριά του αμβλυωπικού οφθαλμού. Οι γονείς πρέπει να διαπιστώσουν αν το παιδί ή το βρέφος προτιμά να προσεγγίζει αντικείμενα από τη μια μεριά. Αν ο φυσιολογικός οφθαλμός του βρέφους καλυφθεί τότε αυτό μπορεί να αρχίσει να κλαίει.

Πότε να απευθυνθείτε στον ιατρό;

Οι γονείς πρέπει να απευθυνθούν στον ιατρό αν το παιδί τους εκδηλώνει οποιαδήποτε σημεία σχετιζόμενα με αμβλυωπία. Σε αυτά περιλαμβάνονται η εμφάνιση διασταυρούμενων ματιών, τεμπέλικου ματιού, βλεφαρόπτωσης, δυσχέρειας στην όραση, ή η προτίμηση από το παιδί της μιας πλευράς για να προσεγγίζει αντικείμενα. Ωστόσο , δεδομένου ότι τα παιδιά δεν παρουσιάζουν πάντα συμπτώματα αμβλυωπίας, είναι σημαντικό να εξετάζονται τα μάτια τους στην ηλικία των τριών ετών ή και πριν από αυτήν, όταν η διαταραχή είναι ευκολότερα αντιμετωπίσιμη, και όχι αργότερα από τα πέντε έτη.

Διάγνωση

Δεν είναι πάντα εύκολο να αναγνωρισθεί η αμβλυωπία. Ένα παιδί μπορεί να μην έχει επίγνωση ότι διαθέτει ένα ισχυρό και ένα αδύναμο μάτι. Εκτός αν το παιδί έχει ένα μη ευθυγραμμισμένο μάτι ή κάποια άλλη εμφανή ανωμαλία , συνήθως δεν υπάρχει περίπτωση οι γονείς να συνειδητοποιήσουν ότι κάτι συμβαίνει λάθος. Δεδομένου ότι παιδιά με φαινομενικά φυσιολογικά μάτια μπορεί να έχουν αμβλυωπία, είναι σημαντικό να υποβάλλονται όλα ανεξαιρέτως σε τακτικούς ελέγχους της όρασής τους. Υπάρχει διαφωνία αναφορικά με την ηλικία στην οποία τα παιδιά πρέπει να υποβληθούν στη πρώτη εξέταση της όρασής τους. Στην πραγματικότητα, ωστόσο, τα μάτια τους μπορούν να εξετασθούν σε οποιαδήποτε ηλικία, ακόμη κ την πρώτη ημέρα της ζωής τους.

Ορισμένοι συστήνουν ότι τα παιδιά πρέπει να υποβληθούν σε εξέταση της όρασής τους από τον παιδίατρο, τον οικογενειακό ιατρό, ή τον οφθαλμίατρο στην ηλικία των έξι μηνών ή και πριν από αυτήν. Άλλοι συστήνουν να έχει εξετασθεί το παιδί τουλάχιστον μέχρι την ηλικία των τεσσάρων ετών. Ενδέχεται να υφίσταται μια κρίσιμη περίοδος στην ανάπτυξη της όρασης , και η αμβλυωπία να μην είναι αντιμετωπίσιμη μετά την ηλικία των οκτώ ή εννέα ετών. Όσο πιο νωρίς διαπιστωθεί η ύπαρξη αμβλυωπίας τόσο πιθανότερη είναι μια θετική έκβαση. Οι περισσότεροι ιατροί ελέγχουν την όραση ως μέρος της ιατρικής εξέτασης των παιδιών. Αν υπάρχει οποιοδήποτε σημείο/ ένδειξη οφθαλμολογικού προβλήματος, είναι θεμιτό να παραπέμψουν το παιδί σε οφθαλμίατρο.

Υπάρχουν αντικειμενικές μέθοδοι, όπως η βυθοσκόπηση, με τις οποίες μπορεί να μετρηθεί η διαθλαστική κατάσταση των ματιών. Αυτοί οι τύποι εξέτασης μπορούν να βοηθήσουν στη διάγνωση ανισομετρωπίας. Κατά τη βυθοσκόπηση ο ιατρός χειρίζεται ένα όργανο για να φωτίσει τον οφθαλμό του παιδιού. Καθώς εφαρμόζει διάφορους φακούς μπορεί να αποκομίσει μια αδρή εκτίμηση της κατάστασης.Η οπτική οξύτητα μπορεί να καθορισθεί με τη χρήση διαφόρων μεθόδων. Γιαυτόν το σκοπό υπάρχουν πολλοί διαφορετικοί οπτικοί πίνακες ελέγχου (π.χ. με το Ε στραμμένο σε διάφορες θέσεις, εικόνες, ή γράμματα). Στην αμβλυωπία τα μεμονωμένα γράμματα είναι ευκολότερο να αναγνωρισθούν από ότι μια σειρά γραμμάτων. Το γεγονός αυτό αναφέρεται ως "crowding effect"( αποτέλεσμα /επίπτωση συνωστισμού) και εισφέρει στη διάγνωση της αμβλυωπίας. Φίλτρα ουδέτερης πυκνότητας ( Neutral density filters) μπορούν επίσης να τοποθετηθούν στον οφθαλμό προκειμένου να βοηθήσουν στη διάγνωση. Ορισμένες φορές πραγματοποιείται έλεγχος των οπτικών πεδίων για τον καθορισμό ελλειμμάτων στην όραση. Επιπρόσθετα μπορεί να γίνει έλεγχος της διάκρισης των χρωμάτων. Για άλλη μια φορά πρέπει να τονισθεί ότι η αμβλυωπία είναι μια διάγνωση δια αποκλεισμού. Μια πληθώρα ιατρικών παθολογικών προβλημάτων μπορεί επίσης να προκαλέσει μια εξασθένιση /μείωση της όρασης. Η εξέταση των οφθαλμών κ του οπτικού συστήματος είναι ιδιαίτερης σημασίας όταν υπάρχει μια ανεξήγητη μείωση της όρασης.

Αντιμετώπιση/ θεραπεία

Η αντιμετώπιση της αμβλυωπίας είναι περισσότερο αποτελεσματική όταν πραγματοποιείται νωρίς στη ζωή του παιδιού ,συνήθως πριν την ηλικία των επτά ετών. Είναι σημαντικό να έχει προηγηθεί η αντιμετώπιση οποιουδήποτε διαθλαστικού προβλήματος ή ανισομετρωπίας ,καθότι η αμβλυωπία μπορεί ορισμένες φορές να επιλυθεί μόνο με την εφαρμογή διορθωτικών γυαλιών οράσεως.

Το επόμενο βήμα είναι να αναγκασθεί το παιδί να χρησιμοποιεί τον οφθαλμό με την ελαττωμένη όραση (αδύναμο μάτι). Από το 2004 υπάρχουν δύο τρόποι να επιτευχθεί αυτό:

- με εφαρμογή αυτοκόλλητου οφθαλμικού καλύμματος. Ένα ειδικό αδιαφανές αυτοκόλλητο τοποθετείται και καλύπτει τον ισχυρό οφθαλμό για εβδομάδες ως και μήνες. Αυτή η μέθοδος θεραπείας αναγκάζει το παιδί να χρησιμοποιεί τον αμβλυωπικό οφθαλμό. Ο αποκλεισμός του ισχυρού ματιού διεγείρει την όραση στο αδύναμο και βοηθά έτσι στην πιο ολοκληρωμένη ανάπτυξη του τμήματος του εγκεφάλου που διαχειρίζεται την όραση. Ο αποκλεισμός μπορεί να είναι για μερικό χρόνο ή συνεχής. Μελέτες στις αρχές του 2000 έδειξαν ότι ο αποκλεισμός για βραχύτερο χρονικό διάστημα μπορεί να είναι εξίσου αποτελεσματικός. Στην περίπτωση μέτριας αμβλυωπίας, δύο ώρες αποκλεισμού ημερησίως επί τέσσερις μήνες απέφεραν το ίδιο όφελος με εξάωρο ημερήσιο αποκλεισμό για τον ίδιο χρόνο. Επίσης, η συμμόρφωση με την αγωγή αποκλεισμού βελτιώθηκε σημαντικά με τη βραχύτερη διάρκεια της ημερήσιας εφαρμογής. Το θεραπευτικό σχέδιο πρέπει να συζητηθεί με τον ιατρό ώστε να καθορισθεί η διάρκεια εφαρμογής του αποκλεισμού. Όταν το παιδί φοράει το αυτοκόλλητο , οι ασκήσεις του ματιού που έχουν ορισθεί από τον θεράποντα, μπορεί να αναγκάσουν τον αμβλυωπικό οφθαλμό να εστιάζει και να λειτουργεί σωστά. Αυτό καλείται θεραπεία όρασης ή εκπαίδευση της όρασης. Ακόμη και κατόπιν της αποκατάστασης της όρασης στον αδύναμο οφθαλμό, ο περιοδικός αποκλεισμός μπορεί να απαιτηθεί για χρονική διάρκεια ορισμένων ετών προκειμένου να διατηρηθεί η βελτίωση.

- ατροπίνη. Αυτή η θεραπεία επιφυλάσσεται για παιδιά που δεν μπορούν να φορέσουν αυτοκόλλητο αποκλεισμού ή όταν η συμμόρφωση με αυτό ενδέχεται να αποτελέσει θέμα. Μια σταγόνα φαρμάκου που ονομάζεται ατροπίνη εφαρμόζεται στον ισχυρό οφθαλμό μια φορά την ημέρα προκειμένου να θολώσει προσωρινά την όρασή του. Με αυτόν τον τρόπο το παιδί θα προτιμάει να χρησιμοποιεί τον οφθαλμό με αμβλυωπία. Η θεραπεία με ατροπίνη διεγείρει την όραση στον αδύναμο οφθαλμό και βοηθά έτσι στην πιο ολοκληρωμένη ανάπτυξη του τμήματος του εγκεφάλου που διαχειρίζεται την όραση.

Πρόγνωση

Όσο μικρότερη είναι η ηλικία του παιδιού, τόσο πιθανότερο είναι να υπάρξει βελτίωση με αποκλεισμό κ θεραπεία όρασης. Η επιτυχία στην αντιμετώπιση της αμβλυωπίας εξαρτάται επίσης από τη σοβαρότητά της, τον ειδικό τύπο της και τη συμμόρφωση του παιδιού με τη θεραπεία. Είναι σημαντικό η αμβλυωπία να διαγνωσθεί και να αντιμετωπισθεί νωρίς, καθότι αν αφεθεί χωρίς θεραπεία μπορεί να επιφέρει ουσιαστική απώλεια της όρασης. Τα καλύτερα αποτελέσματα προκύπτουν από την έγκαιρη διάγνωση και αντιμετώπιση.

Πρόληψη

Η έγκαιρη διάγνωση και θεραπεία της αμβλυωπίας στα παιδιά μπορεί να βοηθήσει στην πρόληψη μόνιμων ελλειμμάτων της όρασης. Όλα τα παιδιά πρέπει να υποβληθούν σε πλήρη οφθαλμολογική εξέταση τουλάχιστον μια φορά μεταξύ των τριών και πέντε ετών. Με αυτόν τον τρόπο θα αποφύγουν τον κίνδυνο μια αδιάγνωστη αμβλυωπία να υπερβεί την ηλικία κατά την οποία μπορεί να αντιμετωπισθεί επιτυχώς.

Διατροφικοί παράγοντες

Υπάρχουν κάποιες σπάνιες μορφές αμβλυωπίας που προκαλούνται από διάφορες διατροφικές ανεπάρκειες. Σε αυτές τις περιπτώσεις ο ιατρός συστήνει την κατάλληλη δίαιτα και ενδεχομένως τη χορήγηση συμπληρωμάτων διατροφής προκειμένου να επιλύσει το πρόβλημα.

Οικογενειακή μέριμνα

Είναι ζωτικής σημασίας οι γονείς να πηγαίνουν το παιδί τους για οφθαλμολογική εξέταση κάπου μεταξύ των ηλικιών τριών και πέντε ετών, ώστε να προλάβουν το ενδεχόμενο μη θεραπεύσιμης αμβλυωπίας.

Ορολογία /όροι κλειδιά

Ανισομετρωπία - μια οφθαλμολογική κατάσταση στην οποία υπάρχει διαφορά όρασης μεταξύ των δύο οφθαλμών. Μπορεί να υπάρχει διαφορετικού βαθμού μυωπία, πρεσβυωπία, ή αστιγματισμός, με συνέπεια ο ένας οφθαλμός να είναι εστιασμένος και ο άλλος όχι.

Καταρράκτης - κατάσταση στην οποία ο φακός του οφθαλμού γίνεται θολερός και παρεμβαίνει την όραση.

Θεραπεία αποκλεισμού – τύπος θεραπείας της αμβλυωπίας κατά τον οποίο το καλό μάτι καλύπτεται με ειδικό αυτοκόλλητο για ορισμένο χρονικό διάστημα, με σκοπό να χρησιμοποιείται ο αδύναμος οφθαλμός.

Οπτική οξύτητα – ευκρίνεια ή καθαρότητα της όρασης.