Ορισμός

Οξεία παγκρεατίτιδα ονομάζεται το οίδημα (φλεγμονή) του παγκρέατος. Το πάγκρεας είναι ένας αδένας που εντοπίζεται όπισθεν του στομάχου. Απελευθερώνει τις ορμόνες, ινσουλίνη και γλυκαγόνη, καθώς και ουσίες που βοηθούν στην πέψη της τροφής.


Αίτια, συχνότητα και παράγοντες κινδύνου

Η ακριβής αιτία πρόκλησης της παγκρεατίτιδα, δεν είναι και τόσο γνωστή. Υπάρχει η εκδοχή, κατά την οποία, αδρανείς ουσίες (που ονομάζονται ένζυμα) και οι οποίες απελευθερώνονται φυσιολογικά από το πάγκρεας, μετατρέπονται με άγνωστο τρόπο, σε δραστικές ουσίες. Οι ουσίες αυτές κάνουν πέψη («τρώγοντας») τον ίδιο τον ιστό του παγκρέατος. Η παράδοξη αυτή διαδικασία, ονομάζεται αυτοπεψία και προκαλεί οίδημα, αιμορραγία και βλάβη στα αιμοφόρα αγγεία.

Η οξεία παγκρεατίτιδα συναντάται συχνότερα στους άνδρες, απ’ ότι στις γυναίκες. Κάποιες παθήσεις, χειρουργικές επεμβάσεις και συνθήκες ζωής, ενισχύουν την πιθανότητα εμφάνισης αυτής της κατάστασης.

Οι κυριότερες αιτίες οξείας παγκρεατίτιδας στους ενήλικες είναι:

• Κατανάλωση αλκοόλ
• Παθήσεις της χοληδόχου κύστεως
• Χολόλιθοι

Άλλες αιτίες περιλαμβάνουν:

• Χρήση συγκεκριμένων φαρμάκων (ιδίως οιστρογόνων, κορτικοστεροειδών, θειαζιδικά διουρητικά και αζαθειοπρίμη)
• Κάποια είδη χειρουργείου του χοληδόχου πόρου
• Χειρουργικές επεμβάσεις του παγκρέατος
• Σοβαρές (κοιλιακές) κακώσεις / τραυματισμοί της ομφαλικής χώρας
• Λοιμώξεις από ιούς, συμπεριλαμβανομένου της επιδημικής παρωτίτιδας, λοίμωξη από ιό Coxsackie B, μυκόπλασμα της πνευμονίας και καμπυλοβακτηρίδιο.

Η οξεία παγκρεατίτιδα μπορεί επίσης να προκληθεί από:

• Μη φυσιολογική δομή του παγκρέατος
• Επιπλοκές της κυστικής ίνωσης
• Γενετικούς παράγοντες (κληρονομική παγκρεατίτις)
• Υψηλά επίπεδα τιμών λιπιδίων στον ορό του αίματος (υπερτριγλυκεριδαιμία)

Στα παιδιά η πάθηση αυτή μπορεί να συνοδεύει:

• Τραύμα στην κοιλιακή χώρα
• Κυστική ίνωση
• Το αιμολυτικό-ουραιμικό σύνδρομο
• Τη νόσο Kawasaki
• Την επιδημική παρωτίτιδα
• Το σύνδρομο Reye
• Κάποια φάρμακα
• Ποικίλες ιογενείς λοιμώξεις

Συμπτώματα

Το κύριο κλινικό χαρακτηριστικό είναι το κοιλιακό άλγος του υποχόνδριου ή κεντρικά στην ομφαλική χώρα.

Το άλγος:

• Είναι επίμονο ή ακόμη και χρόνιο
• Ίσως να επιδεινώνεται με την κατάκλιση (σε ανάσκελη θέση)
• Μπορεί να αντανακλά στη ράχη ή κάτωθεν της ωμοπλάτης
• Μπορεί να επιδεινώνεται μετά την κατανάλωση τροφής ή ποτού (εμφανίζεται μέσα σε λίγα λεπτά μετά τα γεύματα), ιδίως αν η τροφή είναι πλούσια σε λιπαρά
• Μπορεί να επιδεινώνεται με την κατανάλωση αλκοόλ

Άλλα συχνά συμπτώματα περιλαμβάνουν:

• Άγχος
• Πυρετό
• Ήπια ικτερική χροιά δέρματος και επιπεφυκότων
• Ναυτία κι έμετος
• Εφίδρωση

Τέλος, άλλα συμπτώματα που πιθανόν να συνοδεύουν την πάθηση περιλαμβάνουν:

• Διαταραχές πέψης (δυσπεψία)
• Αποχρωματισμός κοπράνων
• Τυμπανισμός
• Λόξυγγας
• Εξάνθημα ή δερματική βλάβη
• Μετεωρισμός της κοιλιάς

Σημεία και παρα-κλινικές εξετάσεις

Τα κλινικά ευρήματα κατά τη διεξαγωγή της φυσικής εξέτασης, είναι:

• Πυρετός
• Χαμηλή αρτηριακή πίεση
• Ταχυκαρδία
• Ταχύπνοια

Θα υποβληθείτε και σε εργαστηριακές εξετάσεις. Συγκεκριμένα, εξετάσεις διαγνωστικές ως προς την απελευθέρωση παγκρεατικών ενζύμων είναι:

• Υψηλές τιμές αμυλάσης, στον ορό του αίματος
• Υψηλές τιμές λιπάσης στον ορό του αίματος
• Υψηλές τιμές αμυλάσης στα ούρα.

Άλλες εξετάσεις που μπορεί να συνηγορήσουν υπέρ της διάγνωσης, περιλαμβάνουν:

• Πλήρη αρίθμηση αίματος (CBC)
• Τιμές της γλυκόζης στο αίμα
• Τιμές ασβεστίου στο αίμα

Παρα-κλινικές εξετάσεις που μπορεί να αναδείξουν τη φλεγμονή του παγκρέατος είναι:

• Αξονική τομογραφία της κοιλίας
• Μαγνητική τομογραφία της κοιλίας
• Υπέρηχος (4/5) της κοιλίας

Θεραπεία

Το θεραπευτικό σχήμα τις περισσότερες φορές περιλαμβάνει:

• Παυσίπονα
• Ενδοφλέβια χορήγηση υγρών
• Περιορισμός λήψης εκ του στόματος, τροφών ή υγρών, προς περιορισμό δραστηριοποίησης του παγκρέατος

Αναλόγως με την περίσταση, ένας σωλήνας εισάγεται μέσω της μύτης ή του στόματος στον στόμαχο, για την αφαίρεση του περιεχομένου του (ρινογαστρική αναρρόφηση). Η πράξη αυτή εκτελείται συνήθως στην περίπτωση επίμονου εμετού ή πολύ έντονου πόνου ή εμφάνισης παραλυτικού ειλεού.

Θεραπεύοντας την παθογόνο αιτία πρόκλησης όλης της κατάστασης, προλαμβάνουμε και κρίσεις υποτροπής αυτής.

Περιστασιακά κρίνεται απαραίτητη η ακτινολογική ή ενδοσκοπική θεραπεία για:

• Την παροχέτευση συλλογών υγρού εντός ή πέριξ του παγκρέατος
• Την αφαίρεση χολόλιθων
• Την αποκατάσταση της διόδου του παγκρεατικού πόρου σε περίπτωση απόφραξης αυτού.

Στις πιο σοβαρές περιπτώσεις, κρίνεται αναγκαία η χειρουργική αφαίρεση νεκρωτικού ή κατεστραμμένου από τη λοίμωξη, παγκρεατικού ιστού.


Πρόγνωση

Τα ήπια επεισόδια παγκρεατίτιδας – οι περισσότερες περιπτώσεις- υποχωρούν μέσα σε μια εβδομάδα. Ωστόσο κάποιες φορές η παγκρεατίτις μπορεί να μετατραπεί σε μια νοσηρή πάθηση.

Ο κίνδυνος θανάτου αυξάνει κατά:

• Την αιμορραγική παγκρεατίτιδα
• Ηπατική, καρδιακή ή νεφρική έκπτωση λειτουργίας
• Νεκρωτική παγκρεατίτιδα

Οι υποτροπές της νόσου είναι συχνές.



Επιπλοκές

• Το σύνδρομο της οξείας αναπνευστικής ανεπάρκειας(ARDS)
• Συλλογή υγρού στην περιτοναϊκή κοιλότητα (ασκίτης)
• Κύστες ή αποστήματα εντός του παγκρεατικού παρεγχύματος
• Καρδιακή ανεπάρκεια
• Νεφρική ανεπάρκεια
• Χαμηλή αρτηριακή πίεση

Επικοινωνία με τον οικογενειακό σας ιατρό

Καλέστε τον οικογενειακό σας ιατρό αν:

• Έχετε έντονο πόνο, συνεχή κοιλιακό πόνο
• Παρουσιάσετε συμπτώματα της οξείας παγκρεατίτιδας

Πρόληψη

Μπορείτε να μειώσετε τον κίνδυνο εμφάνισης παγκρεατίτιδας, λαμβάνοντας προληπτικά μέτρα ως προς κάποιες παθολογικές καταστάσεις που οδηγούν σ’ αυτήν:

• Αποφυγή της ασπιρίνης για την αντιμετώπιση του πυρετού στα παιδιά, κυρίως στην περίπτωση μιας ιογενούς λοίμωξης, προς μείωση του κινδύνου εμφάνισης του συνδρόμου Reye
• Περιορισμός κατανάλωσης αλκοόλ
• Φροντίστε για τον εμπρόθεσμο εμβολιασμό των παιδιών έναντι της επιδημικής παγκρεατίτιδας και των λοιπών παιδικών νόσων (βλ.: ανοσοποίηση – γενική επισκόπηση)
• Λαμβάνεται τα κατάλληλα μέτρα ασφαλείας ως προς αποφυγή τραυματισμού της ομφαλικής (κοιλιακής) χώρας

Εάν εμφανίσετε οξεία παγκρεατίτιδα ως επακόλουθο της κατανάλωσης αλκοόλ, οφείλεται τον απόλυτο περιορισμό του στο μέλλον.

Εάν εμφανίσετε οξεία παγκρεατίτιδα ως επακόλουθο κάποιου φαρμακευτικού σκευάσματος, ο ιατρός σας πιθανότατα, να σας συστήσει την αποφυγή του στο μέλλον.

Θα ήταν σκόπιμο να απευθυνθείτε στη συμβουλευτική γενετική, αν επιθυμείτε να αποκτήσετε οικογένεια κι έχετε θετικό οικογενειακό ή ατομικό ιστορικό κυστικής ίνωσης.

Ορισμός

Η χολοκυστίτιδα είναι μια επώδυνη φλεγμονή του τοιχώματος της χοληδόχου κύστης. Η διαταραχή μπορεί να εμφανιστεί μία φορά (οξεία) ή μπορεί να επαναλαμβάνεται κατά διαστήματα (χρόνια).

Περιγραφή

Η χοληδόχος κύστη είναι ένα μικρό όργανο σε σχήμα αχλαδιού στην πάνω δεξιά γωνία της κοιλιάς. Συνδέεται με μια σειρά σωλήνων με το συκώτι, το πάγκρεας και το δωδεκαδάκτυλο (βρίσκεται στην αρχή του λεπτού εντέρου). Για να βοηθήσει στην πέψη, το συκώτι παράγει μια ουσία που ονομάζεται χολή, η οποία περνά στη χοληδόχο κύστη. Η χοληδόχος κύστη συμπυκνώνει τη χολή, απορροφά δηλαδή μέρος των υγρών από τη χολή, για να την ισχυροποιήσει. Μετά από ένα γεύμα, η χολή συμπιέζεται εκτός χοληδόχου κύστης μέσω ισχυρών μυϊκών συστολών και περνά μέσω ενός αγωγού στο δωδεκαδάκτυλο. Λόγω της χημικής σύστασης της χολής, το περιεχόμενο του δωδεκαδακτύλου διατηρεί το ιδανικό για την πέψη επίπεδο pH. Η χολή παίζει επίσης σημαντικό μέρος στην απορρόφηση του λίπους από το λεπτό έντερο.


Αίτια και συμπτώματα

Στο 95% όλων των περιπτώσεων χολοκυστίτιδας, η χοληδόχος κύστη περιέχει χολόλιθους. Οι χολόλιθοι είναι στερεές συσσωρεύσεις συστατικών της χολής, ιδίως χοληστερίνη, χρωστικές ουσίες και ασβέστιο. Στερεές συσσωρεύσεις έχουμε όταν τα συστατικά της χολής δεν είναι στη σωστή αναλογία το ένα προς το άλλο. Εάν η χολή είναι υπερβολικά συμπυκνωμένη ή εάν ένα συστατικό της είναι σε μεγαλύτερη ποσότητα από τη φυσιολογική, σχηματίζονται πέτρες. Όταν αυτές οι πέτρες φράζουν την έξοδο της χοληδόχου κύστης, η χολή συσσωρεύεται εντός της χοληδόχου κύστης. Η χοληδόχος κύστη συνεχίζει να συστέλλεται αλλά η χολή δεν διοχετεύεται κανονικά. Αντίθετη πίεση στη χοληδόχο κύστη, χημικές αλλαγές από τη στασιμότητα της παγιδευμένης μέσα στη χοληδόχο κύστη χολής και τυχαία βακτηριακή μόλυνση, έχουν ως αποτέλεσμα τον τραυματισμό του τοιχώματος της χοληδόχου κύστης. Δεδομένου ότι η χοληδόχος κύστη διογκώνεται, ορισμένα σημεία του τοιχώματός της δεν αιματώνονται επαρκώς, γεγονός που οδηγεί σε νέκρωση των κυττάρων λόγω έλλειψης οξυγόνου.

Όταν κάποια πέτρα εμποδίζει τη ροή της χολής από το συκώτι, υπάρχει συσσώρευση ενός προϊόντος που προέρχεται από την επεξεργασία που υφίστανται τα ερυθρά αιμοσφαίρια στο συκώτι (ονομάζεται χολερυθρίνη). Η χολερυθρίνη εισάγεται εκ νέου στην κυκλοφορία του αίματος και με την πάροδο του χρόνου εναποτίθεται στο δέρμα και στο λευκό των ματιών. Επειδή η χολερυθρίνη είναι κιτρινωπής απόχρωσης, το δέρμα και τα μάτια κιτρινίζουν, φαινόμενο που ονομάζεται ίκτερος.

Οι περιπτώσεις χολόλιθων είναι διπλάσιες στις γυναίκες από ότι στους άντρες, ιδιαίτερα στις ηλικίες μεταξύ 20 και 60. Οι έγκυες γυναίκες ή εκείνες που παίρνουν αντισυλληπτικά ή υποβάλλονται σε θεραπεία ορμονικής υποκατάστασης οιστρογόνων διατρέχουν μεγαλύτερο κίνδυνο χολόλιθων, όπως συμβαίνει με τις γηγενείς Αμερικανίδες και τις Αμερικανίδες μεξικανικής καταγωγής. Τα άτομα που είναι υπέρβαρα, ή που χάνουν απότομα πολύ μεγάλο βάρος διατρέχουν ακόμα μεγαλύτερο κίνδυνο για δημιουργία χολόλιθων. Ολα τα άτομα με χολόλιθους δεν θα παρουσιάσουν απαραίτητα χολοκυστίτιδα, αφού πολλοί άνθρωποι δεν έχουν κανένα σύμπτωμα από τους χολόλιθούς τους και δεν ξέρουν καν ότι υπάρχουν. Εντούτοις, η πλειονότητα των ανθρώπων με χολοκυστίτιδα θα διαπιστώσουν ότι έχουν χολόλιθους. Στα σπάνια αίτια χολοκυστίτιδας περιλαμβάνονται τα βαριάς μορφής εγκαύματα, οι τραυματισμοί, οι μαζικές συστημικές λοιμώξεις, σοβαρή ασθένεια, ο διαβήτης, η απόφραξη της χοληδόχου κύστης από όγκο, καθώς και ορισμένες ασυνήθιστες μολύνσεις της χοληδόχου κύστης (συμπεριλαμβανομένων των βακτηριδίων και των παρασίτων).

Αν και σπάνια αναφέρονται περιπτώσεις ασθενών με χρόνια χολοκυστίτιδα που δεν εμφανίζουν κανέναν πόνο, σχεδόν το 100% της χρόνιας χολοκυστίτιδας θα εντοπιστεί αφότου ο ασθενής πάθει κάποια οξεία κρίση πόνου στην περιοχή της χοληδόχου κύστης και του συκωτιού. Ο πόνος μπορεί να έχει τη μορφή κράμπας και να είναι διακεκομμένος ή μπορεί να είναι συνεχής. Ο πόνος περιγράφεται συχνά σαν πίεση στη δεξιά ωμοπλάτη και τον ώμο. Επειδή η βαθιά αναπνοή επιτείνει τον πόνο, η αναπνοή γίνεται ρηχή. Συχνά εκδηλώνεται πυρετός, ενώ η ναυτία και ο εμετός είναι σχεδόν αναπόφευκτα. Ο ίκτερος εμφανίζεται όταν φράζει και ο ηπατικός πόρος, αν και μπορεί να πάρει αρκετές ημέρες έως ότου γίνει αντιληπτός. Όταν εγκατασταθεί η βακτηριακή μόλυνση, ο ασθενής μπορεί να εμφανίσει υψηλότερο πυρετό και ρίγη.


Διάγνωση

Η διάγνωση της χολοκυστίτιδας προϋποθέτει προσεκτική εξέταση της κοιλιάς. Η διογκωμένη, ευαίσθητη χοληδόχος κύστη μπορεί να ψηλαφηθεί κάτω από το κοιλιακό τοίχωμα. Η πίεση στην πάνω δεξιά γωνία της κοιλιάς μπορεί κυριολεκτικά να κόψει την ανάσα του ασθενή από τον πόνο. Αυτό oνομάζεται θετικό σημάδι του Murphy. Η φυσική εξέταση μπορεί επίσης να δείξει αυξημένο καρδιακό ρυθμό και αυξημένο ρυθμό αναπνοής.

Οι εξετάσεις αίματος θα παρουσιάσουν αυξημένα τα λευκά αιμοσφαίρια, καθώς επίσης και αυξημένη χολερυθρίνη. Ο υπέρηχος χρησιμοποιείται για τον εντοπισμό χολόλιθων και για τη μέτρηση του πάχους του τοιχώματος της χοληδόχου κύστης (ένδειξη φλεγμονής και ουλωτικής αλλοίωσης). Η απεικόνιση του συκωτιού και της χοληδόχου κύστης, με ιδιαίτερη έμφαση στο σύστημα των σωλήνων σε όλο το αποκαλούμενο ‘χολικό δέντρο’, χρησιμοποιείται επίσης για να διαπιστώσει την απόφραξη των σωλήνων.

Σπάνιες επιπλοκές της χολοκυστίτιδας είναι:

• ολική μόλυνση της χοληδόχου κύστης, κατά την οποία η χοληδόχος κύστη γεμίζει με πύον (αποκαλούμενη εμπύημα)
• διάτρηση της χοληδόχου κύστης, κατά την οποία η συγκέντρωση του υλικού μέσα στη χοληδόχο κύστη είναι τόσο μεγάλη που το τοίχωμα του οργάνου διαρρήγνυται , με αποτέλεσμα την κοιλιακή μόλυνση που ονομάζεται περιτονίτιδα
• σχηματισμός ανώμαλων διασυνδέσεων μεταξύ της χοληδόχου κύστης και άλλων οργάνων (δωδεκαδακτύλου, παχέος εντέρου, στομαχιού), που αποκαλούνται συρίγγια
• απόφραξη του εντέρου από έναν πολύ μεγάλο χολόλιθο (αποκαλούμενο ειλεό από χολόλιθο)
• εμφύσημα της χοληδόχου κύστης, κατά το οποίο ορισμένα βακτηρίδια που παράγουν αέρια μολύνουν τη χοληδόχο κύστη, με συνέπεια τη διάτασή της και τη διάρρηξη του τοιχώματός της από τα αέρια

Θεραπεία

Η αρχική θεραπεία της χολοκυστίτιδας απαιτεί συνήθως νοσηλεία σε νοσοκομείο. Στον ασθενή χορηγούνται ενδοφλεβίως υγρά, άλατα και σάκχαρα. Κανένα τρόφιμο ή ποτό δεν χορηγείται από το στόμα, ενώ συχνά εφαρμόζεται ένας ρινογαστρικός σωλήνας, ο οποίος εισάγεται στη μύτη και φτάνει μέχρι το στομάχι προκειμένου να παροχετευθούν τα πλεονάζοντα υγρά. Εάν υπάρχει υποψία μόλυνσης, χορηγείται αντιβίωση.

Τελικά, η θεραπεία σχεδόν πάντα περιλαμβάνει την αφαίρεση της χοληδόχου κύστης, μια χειρουργική επέμβαση αποκαλούμενη χολοκυστεκτομή. Ενώ αυτό δεν συνιστάται συνήθως όταν ο ασθενής βρίσκεται σε οξεία φάση, οι ασθενείς με επιπλοκές, επειδή το ποσοστό θανάτου αυξάνει σε αυτές τις περιπτώσεις, συνήθως χρειάζονται επείγουσα χειρουργική επέμβαση (αμέσως μετά από τη διάγνωση). Κατά τον ίδιο τρόπο, οι ασθενείς που πάσχουν από χολοκυστίτιδα χωρίς χολόλιθους έχουν 50% πιθανότητα να πεθάνουν εάν δεν αφαιρεθεί έγκαιρα η χοληδόχος κύστη. Για τους περισσότερους ασθενείς, εντούτοις, η καλύτερη αντιμετώπιση είναι η χειρουργική επέμβαση αφού έχουν σταθεροποιηθεί με τη χορήγηση υγρών, με τη χρήση ρινογαστρικού σωλήνα και με την αντιβίωση, ανάλογα με τις ανάγκες. Όταν αυτό είναι δυνατό, η χολοκυστεκτομή πραγματοποιείται εντός πέντε έως έξι ημερών από τη διάγνωση. Σε περιπτώσεις ασθενών με συνυπάρχοντα άλλα σοβαρά προβλήματα υγείας που μπορεί να αυξήσουν τους κινδύνους μιας χειρουργικής επέμβασης για χολοκυστεκτομή, ο χειρουργός μπορεί να αποφασίσει να μην αφαιρέσει τη χοληδόχο κύστη. Στην περίπτωση αυτή, μπορεί να γίνει επέμβαση για την αφαίρεση των χολόλιθων που δημιουργούν απόφραξη και για την αποστράγγιση της μολυσμένης χολής (που ονομάζεται χολοκυστοστομία).

Και η χολοκυστεκτομή και η χολοκυστοστομία μπορούν να πραγματοποιηθούν μέσω της κλασικής ανοικτής κοιλιακής επέμβασης (λαπαροτομία). Μικροσκοπικές, σε μέγεθος κλειδαρότρυπας τομές, ένα εύκαμπτο ενδοσκόπιο, και μια συσκευή λέιζερ που θρυμματίζει τις πέτρες (λαπαροσκοπικό λέιζερ) εφαρμόζονται για τον θρυμματισμό των χολόλιθων. Η λαπαροσκοπική διαδικασία μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί για την αφαίρεση της χοληδόχου κύστης μέσω μιας μικρής τομής. Γι’ αυτό, λόγω του μεγέθους της τομής, η λαπαροσκοπική χολοκυστεκτομή είναι μια επέμβαση λιγότερο επώδυνη που εξασφαλίζει ταχύτερη ανάρρωση.


Πρόγνωση

Η αντιμετώπιση της χολοκυστίτιδας στο νοσοκομείο είναι απόλυτα επιτυχής όσον αφορά την αντιμετώπιση των συμπτώματων για το 75% των ασθενών. Ωστόσο, από αυτούς τους ασθενείς, το 25% θα ξαναπάθει κρίση χολοκυστίτιδας μέσα σε έναν χρόνο και το 60% μέσα σε έξι χρόνια. Κάθε κρίση χολοκυστίτιδας αυξάνει τον κίνδυνο απειλητικών για τη ζωή του ασθενούς επιπλοκών, που απαιτούν επείγουσα χειρουργική επέμβαση. Επομένως, είναι συνήθως προτιμητέα η πρόωρη αφαίρεση της χοληδόχου κύστης, παρά μια προσέγγιση «βλέποντας και κάνοντας». Η θεραπεία των ασθενών που υποβάλλονται σε χολοκυστεκτομή είναι πλήρης.


Πρόληψη

Η πρόληψη της χολοκυστίτιδας πιθανώς επιτυγχάνεται με τη διατήρηση ενός εύλογα ιδανικού βάρους. Ορισμένες μελέτες υποστηρίζουν ότι μια διατροφή υψηλή σε φυτικές ίνες, λαχανικά και φρούτα ευνοεί επίσης την πρόληψη.