Ορισμός

Εξωτερική ωτίτιδα είναι η μόλυνση του έξω ακουστικού πόρου (έξω αυτί), του σωλήνα δηλαδή που οδηγεί από την είσοδο του αυτιού προς το εσωτερικό του και προς το τύμπανο του αυτιού. Η μόλυνση αναπτύσσεται συνήθως στα παιδιά και τους εφήβους, τα αυτιά των οποίων εκτίθενται περισσότερο σε διαρκή, υπερβολική υγρασία.

Περιγραφή

Ο έξω ακουστικός πόρος είναι ένα κανάλι μήκους περίπου 2,5 εκατοστών που αρχίζει από την είσοδο του αυτιού και φτάνει μέχρι την αρχή του μέσου αυτιού, που βρίσκεται πίσω από την τυμπανική μεμβράνη (τύμπανο). Ο έξω ακουστικός πόρος αποτελείται εν μέρει από χόνδρο και εν μέρει από οστό. Το εσωτερικό του έξω ακουστικού πόρου καλύπτεται από δέρμα, το οποίο συνδέεται απευθείας με την προστατευτική επικάλυψη του οστού. Οι αδένες του δέρματος του έξω ακουστικού πόρου παράγουν μια κέρινη ουσία που ονομάζεται κυψελίδα (γενικά ονομάζεται κερί). Η κυψελίδα χρειάζεται για να προστατεύει τον έξω ακουστικό πόρο, να απομακρύνει το νερό και να διατηρεί το περιβάλλον του έξω ακουστικού πόρου όσο όξινο απαιτείται ώστε να μην επιτρέπει την ανάπτυξη βακτηριδίων.

Η συνεχής έκθεση του έξω ακουστικού πόρου σε υγρασία μπορεί να προκαλέσει σημαντική απώλεια κυψελίδας. Το λεπτό δέρμα του έξω ακουστικού πόρου, αν δεν προστατεύεται από την κυψελίδα, κατακρατά την υγρασία και ερεθίζεται. Χωρίς κυψελίδα, το περιβάλλον του έξω ακουστικού πόρου δεν είναι επαρκώς όξινο, γεγονός που επιτρέπει την ανάπτυξη μικροοργανισμών. Κατά συνέπεια, το θερμό, υγρό, σκοτεινό περιβάλλον του έξω ακουστικού πόρου γίνεται ένα ‘φιλόξενο’ περιβάλλον για τη δημιουργία μιας μόλυνσης.
Η εξωτερική ωτίτιδα συχνά αναφέρεται και ως ‘αυτί του κολυμβητή’.


Δημογραφικά στοιχεία

Αν και όλες οι ηλικιακές ομάδες προσβάλλονται από την εξωτερική ωτίτιδα, τα παιδιά, οι έφηβοι και οι νέοι ενήλικοι, τα αυτιά των οποίων εκτίθενται σε επίμονη, υπερβολική υγρασία, αναπτύσσουν τη μόλυνση συχνότερα. Η εξωτερική ωτίτιδα παρατηρείται συχνότερα στα θερμά κλίματα και κατά τη διάρκεια των θερινών μηνών, οπότε περισσότεροι άνθρωποι συμμετέχουν σε υδάτινες δραστηριότητες. Η αναλογία μεταξύ ανδρών και γυναικών είναι ίση. Ορισμένες φυλές διαθέτουν μικρότερο του κανονικού έξω ακουστικό πόρο, κάτι που δημιουργεί προδιάθεση για μολύνσεις.


Αίτια και συμπτώματα

Τα παιδιά και οι έφηβοι που παθαίνουν εξωτερική ωτίτιδα κατά κανόνα έχουν βουτήξει ή κολυμπήσει για μεγάλα διαστήματα, ιδιαίτερα σε μολυσμένες λίμνες ή ποτάμια. Τα καθημερινά ντους μπορεί επίσης να οδηγήσουν σε εξωτερική ωτίτιδα. Το νερό από τον έξω ακουστικό πόρο μπορεί να μεταφέρει τους μολυσματικούς μικροοργανισμούς στο έσω αυτί.

Bακτηρίδια, μύκητες και ιοί ενέχονται όλα στην πρόκληση εξωτερικής ωτίτιδας. Ωστόσο, συνηθέστερα η εξωτερική ωτίτιδα προκαλείται από βακτηρίδια, ειδικά το βακτηρίδιο της Ψευδομονάδας. Άλλα βακτηρίδια που είναι υπεύθυνα για την εξωτερική ωτίτιδα είναι το Εντεροβακτηρίδιο aerogenes, ο Πρωτέας, η Κλεψιέλα πνευμονίας, ο Σταφυλόκοκκος και τα βακτηρίδια της οικογένειας του Στρεπτοκόκκου. Σε ορισμένες περιπτώσεις, εξωτερική ωτίτιδα μπορεί να προκληθεί και από μύκητες, όπως η Κάντιντα και ο Aσπέργιλλος. Δύο τύποι ιών, που προκαλούν εξωτερική ωτίτιδα και αποκαλούνται ανθρώπινοι ερπητοϊοί είναι ο ιός της ανεμοβλογιάς και του έρπητα ζωστήρα.

Aλλα αιτίες που δημιουργούν προδιάθεση για εξωτερική ωτίτιδα είναι η χρήση μπατονέτας για το καθάρισμα των αυτιών. Η μπατονέτα σπρώχνει την κυψελίδα και τα φυσιολογικά απορρίμματα του δέρματος στο εσωτερικό του αυτιού, αντί να επιτρέψει στον φυσιολογικό μηχανισμό καθαρισμό του αυτιού να λειτουργήσει και να αποβάλει από το αυτί την κυψελίδα και τα φυσικά του απορρίμματα (νεκρά κύτταρα κλπ.). Επίσης, η εισαγωγή άλλων αντικειμένων στο αυτί μπορεί να τραυματίσει τον έξω ακουστικό πόρο, καθιστώντας τον πιο ευάλωτο σε μόλυνση. Για παράδειγμα, τα παιδιά μπορεί να βάλουν κάτι στο αυτί τους και να μην το αναφέρουν στους γονείς τους. Η λακ και οι βαφές μαλλιών, μπορεί επίσης να ερεθίσουν τον έξω ακουστικό πόρο και στη συνέχεια να δημιουργηθεί εξωτερική ωτίτιδα. Τα ακουστικά βαρηκοΐας μπορεί να παγιδέψουν την υγρασία μέσα στο αυτί και πρέπει να αφαιρούνται όσο το δυνατόν συχνότερα ώστε να διατηρείται το εσωτερικό του αυτιού στεγνό.

Το πρώτο σύμπτωμα της εξωτερικής ωτίτιδας είναι συχνά η φαγούρα του έξω ακουστικού πόρου, που ακολουθείται από υδαρείς εκκρίσεις. Τελικά, το αυτί αρχίζει να πονάει έντονα. Οποιοδήποτε άγγιγμα, μετακίνηση ή πίεση στην εξωτερική πλευρά του αυτιού μπορεί να προκαλέσει οξύ πόνο. Εάν το αυτί είναι υπερβολικά πρησμένο, μπορεί να παρεμποδίζεται η ακοή. Το αυτί μπορεί εκτός από πρησμένο να είναι και κόκκινο ενώ δεν αποκλείεται η παρουσία δυσώδους πρασινοκίτρινου πύου.

Σε βαριές περιπτώσεις, η εξωτερική ωτίτιδα μπορεί να συνοδεύεται από πυρετό. Συχνά, αυτό υποδεικνύει ότι η εξωτερική δομή του αυτιού έχει μολυνθεί επίσης. Θα είναι κόκκινο και πρησμένο και μπορούν να υπάρξει διόγκωση και ευαισθησία των λεμφαδένων μπροστά ή πίσω από το αυτί.

Μια σοβαρή και απειλητική για τη ζωή μορφή εξωτερικής ωτίτιδας είναι η κακοήθης εξωτερική ωτίτιδα. Πρόκειται για μια μόλυνση που συνηθέστερα έχει επιπτώσεις σε άτομα που πάσχουν από διαβήτη ή έχουν αποδυναμωμένο ανοσοποιητικό σύστημα. Στην κακοήθη εξωτερική ωτίτιδα, ο ασθενής συνήθως έχει τα δευτερεύοντα συμπτώματα της εξωτερικής ωτίτιδας για μερικούς μήνες, με πόνο και εκκρίσεις. Για τη μόλυνση υπεύθυνη συνήθως είναι η Ψευδομονάδα aeruginosa. To βακτηρίδιo αυτό μεταδίδεται από τον έξω ακουστικό πόρο σε όλους τους γειτονικούς ιστούς, συμπεριλαμβανομένων των οστών του κρανίου. Η διόγκωση και η καταστροφή αυτών των ιστών μπορεί να οδηγήσει σε βλάβη ορισμένων νεύρων, με συνέπεια σπασμούς των μυών του σαγονιού ή παράλυση των μυών του προσώπου. Άλλες σοβαρότατες επιπλοκές αυτής της επικίνδυνης μόλυνσης είναι η μηνιγγίτιδα (διόγκωση και μόλυνση των προστατευτικών καλυμμάτων του νωτιαίου μυελού και του εγκεφάλου), η μόλυνση στον εγκέφαλο ή το απόστημα εγκεφάλου (ανάπτυξη ενός μολυσμένου θύλακα με πύον).


Πότε πρέπει να καλέσετε τον γιατρό

Καλέστε τον γιατρό σας εάν παρουσιάζετε οποιαδήποτε από τα ακόλουθα συμπτώματα:

• πόνος σε ένα αυτί με ή χωρίς πυρετό
• επίμονη φαγούρα εξωτερικά ή εσωτερικά στο αυτί
• απώλεια ακοής ή μειωμένη ακοή στο ένα ή και στα δύο αυτιά
• εκκρίσεις από το αυτί, ειδικά εάν είναι παχύρρευστες, αποχρωματισμένες, αιματηρές ή δυσώδεις

Διάγνωση

Η διάγνωση της απλής εξωτερικής ωτίτιδας είναι συνήθως αρκετά εύκολη. Και μόνο τα συμπτώματα, του πόνου του αυτιού που επιδεινώνεται με το παραμικρό άγγιγμα στο έξω αυτί, είναι χαρακτηριστικά της εξωτερικής ωτίτιδας. Η εξέταση του αυτιού αποκαλύπτει συνήθως ερυθρότητα και πρήξιμο. Μπορεί να είναι αδύνατο (λόγω του πόνου και του πρηξίματος) να δει ο γιατρός ένα μεγάλο μέρος του εσωτερικού του αυτιού αλλά ακόμα και η αδυναμία αυτή αποτελεί μέρος της διάγνωσης.

Εάν υπάρχει ανάγκη να ταυτοποιηθούν οι οργανισμοί που προκάλεσαν την εξωτερική ωτίτιδα, λαμβάνεται προσεκτικά επίχρισμα από το εσωτερικό του αυτιού. Στη συνέχεια το δείγμα στέλνεται για καλλιέργεια σε μικροβιολογικό εργαστήριο, όπου κάτω από το μικροσκόπιο αναγνωρίζεται με ακρίβεια ο τύπος του οργανισμού που ευθύνεται για τη μόλυνση.

Εάν υπάρχει υπόνοια για κακοήθη εξωτερική ωτίτιδα, τότε χρειάζεται αξονική ή μαγνητική τομογραφία, ώστε να προσδιοριστεί πόσο έχει εξαπλωθεί η μόλυνση στα οστά και τους ιστούς. Επειδή το επίχρισμα από τον έξω ακουστικό πόρο δεν είναι πάντα αρκετό για την ταυτοποίηση του μικροοργανισμού που ευθύνεται για τη μόλυνση, θα πρέπει να γίνει βιοψία. Η αξονική ή η μαγνητική τομογραφία θα βοηθήσει τον γιατρό να αποφασίσει πού ακριβώς εστιάζεται η μόλυνση, προκειμένου να αποφασίσει το ακριβές σημείο που θα κάνει τη βιοψία.


Θεραπεία

Η εξωτερική ωτίτιδα δεν είναι επικίνδυνη ασθένεια και συχνά υποχωρεί μέσα σε λίγες ημέρες. Στη θεραπεία βοηθά η πλύση του μολυσμένου αυτιού με ένα κοινό αντισηπτικό. Για την ανακούφιση από τον πόνο βοηθά η χρήση ζεστών επιθεμάτων στο μολυσμένο αυτί καθώς επίσης και παυσίπονων όπως η ακεταμινοφαίνη (παρακεταμόλη) ή η ασπιρίνη. Κατά τη διάρκεια της αποθεραπείας, το μολυσμένο αυτί πρέπει να διατηρείται στεγνό, ακόμη και στο ντους, με τη χρήση ωτασπίδων ή φορώντας σκουφάκι μπάνιου.

Εάν ο πόνος επιδεινώνεται ή δεν βελτιώνεται μέσα σε 24 ώρες, ή για την ταχύτερη ανακούφιση από τον πόνο και για να αποτραπεί η εξάπλωση της μόλυνσης, είναι προτιμότερη η επίσκεψη στον γιατρό. Ο γιατρός θα καθαρίσει το αυτί με ειδικό ωτοσκόπιο-αναρροφητήρα που ανακουφίζει από τον ερεθισμό και τον πόνο. Αντιβιοτικά εφαρμόζονται απευθείας στο δέρμα του έξω ακουστικού πόρου (τοπικά αντιβιοτικά) για την καταπολέμηση της μόλυνσης. Τα αντιβιοτικά αυτά συνδυάζονται συχνά σε σκευάσματα που περιέχουν ένα στεροειδές φάρμακο που μειώνει τη φαγούρα, τη φλεγμονή και το πρήξιμο στο εσωτερικού του αυτιού. Για την πλήρη θεραπεία, χορηγούνται συνήθως και σταγόνες αρκετές φορές την ημέρα για 7 έως 10 ημέρες.

Εάν η είσοδος του αυτιού έχει φράξει λόγω του πρηξίματος, μπορεί να χρησιμοποιηθεί μια λεπτή ράβδος από βαμβάκι που θα βοηθήσει την αποτελεσματικότερη εισαγωγή των σταγόνων στο αυτί. Η ράβδος εμποτίζεται αρκετές φορές την ημέρα με τα ενδεδειγμένα φάρμακα ώστε να είναι διαρκώς εμποτισμένη. Αφότου αφαιρεθεί η ράβδος, συνήθως μετά από περίπου 48 ώρες, τα φάρμακα εισάγονται στο αυτί τρεις έως τέσσερις φορές κάθε ημέρα.

Για τη βαριάς μορφής μόλυνση, μπορεί να χορηγηθούν αντιβιοτικά από το στόμα. Εάν η εξωτερική ωτίτιδα έχει προκληθεί από την εισαγωγή ξένου σώματος στο αυτί, η μόλυνση δεν θα υποχωρήσει έως ότου αφαιρεθεί το ξένο σώμα.

Στην κακοήθη εξωτερική ωτίτιδα, σχεδόν πάντα τα αντιβιοτικά χορηγούνται ενδοφλεβίως με ορό. Εάν η αξονική ή μαγνητική τομογραφία δείξει ότι η μόλυνση έχει εξαπλωθεί, η ενδοφλέβια αντιβίωση πρέπει να συνεχιστεί για έξι έως οκτώ εβδομάδες. Εάν η μόλυνση είναι σε πιο αρχικό στάδιο, δύο εβδομάδες ενδοφλέβιας αντιβίωσης είναι αρκετή, αρκεί να ακολουθήσει για έξι εβδομάδες αντιβίωση από το στόμα.


Εναλλακτική θεραπεία

Το λάδι του φυτού βέρβασκος (Verbascum thapsus) έχει αντιφλεγμονώδεις ιδιότητες και μπορεί να ανακουφίσει και να θεραπεύσει τη μόλυνση του αυτιού (μια έως τρεις σταγόνες κάθε τρεις ώρες). Το σκόρδο (Allium sativum) είναι επίσης ένα φυσικό αντιβιοτικό. Ο χυμός σκόρδου μπορεί να συνδυαστεί με ίσα μέρη γλυκερίνης και ενός εκδόχου λαδιού, όπως π.χ. της ελιάς, και να τοποθετείται (μια έως τρεις σταγόνες) στο μολυσμένο αυτί κάθε τρεις ώρες.


Πρόγνωση

Η πρόγνωση για την εξωτερική ωτίτιδα είναι άριστη, επειδή συνήθως αντιμετωπίζεται εύκολα. Οι βασικές μέθοδοι θεραπείας αντιμετωπίζουν το 90% των περιπτώσεων χωρίς επιπλοκές. Ωστόσο, σε ορισμένα ευαίσθητα άτομα μπορεί το πρόβλημα να επανέλθει. Η κακοήθης εξωτερική ωτίτιδα όμως αν αφεθεί χωρίς θεραπεία, μπορεί να εξαπλωθεί σε τέτοιο βαθμό που να προκαλέσει ακόμα και τον θάνατο.


Πρόληψη

Το κολύμπι σε μολυσμένα νερά και σε πισίνες ή μπανιέρες χωρίς καλή χλωρίωση και έλεγχο του pH πρέπει να αποφεύγεται.
Η διατήρηση των αυτιών στεγνών είναι ένας σημαντικός παράγοντας στην πρόληψη της εξωτερικής ωτίτιδας. Πριν το κολύμπι, μια προστατευτική επίστρωση με παιδικό λάδι (baby oil) ή λανολίνη προστατεύει τα αυτιά. Μετά από το κολύμπι, για να διατηρηθούν στεγνά τα αυτιά, χρήσιμος είναι ο καθαρισμός με μερικές σταγόνες καθαρού οινοπνεύματος αναμεμιγμένου με λευκό ξύδι. Οι σταγόνες τοποθετούνται με το κεφάλι γερτό ώστε το υγρό να φτάνει στο βάθος του ακουστικού πόρου. Στη συνέχεια πρέπει το υγρό να αποστραγγίζεται πλήρως.
Μεγάλη προσοχή απαιτείται κατά τον καθαρισμό των αυτιών. Ο έξω ακουστικός πόρος πρέπει να σκουπίζεται με καθαρό ύφασμα. Η χρήση μυτερών αντικειμένων που μπορεί να τραυματίσει το εσωτερικό του αυτιού, πρέπει να αποφεύγεται.

Οι σοβαρότερες επιπλοκές της κακοήθους εξωτερικής ωτίτιδας μπορεί να αποφευχθούν αν δοθεί ιδιαίτερη προσοχή στα πρόωρα συμπτώματα, του πόνου και των εκκρίσεων του ακουστικού πόρου. Παιδιά με ασθένειες που τα καθιστούν πιο ευάλωτα στη μόλυνση αυτή (διαβήτης ή ασθένειες που αποδυναμώνουν το ανοσοποιητικό σύστημα) πρέπει πάντα να αναφέρουν τυχόν νέα συμπτώματα στον γιατρό αμέσως.