Ο σχολικός χώρος, από την προσχολική ηλικία μέχρι την τριτοβάθμια Εκπαίδευση, έχει παρατηρηθεί ότι, ενδεχομένως, συνδυάζεται με την εκδήλωση ποικίλων αλλεργικής μορφής αντιδράσεων σε ευαισθητοποιημένα άτομα. Η σημασία των αλλεργικών παθήσεων ή καταστάσεων (αλλεργική ρινίτιδα, άσθμα, ατοπική δερματίτιδα ή έκζεμα, τροφική αλλεργία) φαίνεται από την επιδημική έξαρση στη συχνότητά τους κατά τα τελευταία 20 και πλέον χρόνια. Οι αριθμοί είναι, πολλές φορές, πιο πειστικοί για την ανάδειξη κάποιου προβλήματος. Έτσι, αλλεργική ρινίτιδα ή άσθμα έχει περίπου το 20% των παιδιών της σχολικής ηλικίας. Η ατοπική δερματίτιδα/έκζεμα παρουσιάζεται, εκτός από τη βρεφική ηλικία, και στην παιδική σχολική ηλικία. Η αλλεργία της σχολικής ηλικίας έχει και τις επιπτώσεις της, τόσο με τον επείγοντα χαρακτήρα (αναφυλαξία, ασθματική κρίση) όσο και με τη χρονιότητα των αλλεργικών παθήσεων και των σχολικών τους συνεπειών (απουσίες, μειωμένη απόδοση, περιορισμός αθλητικών δραστηριοτήτων, ψυχολογική επιβάρυνση, κ.ά).


Πως ενοχοποιούνται τα ακάρεα και οι μύκητες για τις σχολικές αλλεργίες;

Οι πολλές ώρες στην τάξη και η διάρκεια του σχολικού έτους κάνουν το σχολείο «δεύτερο σπίτι». Ενδο-οικιακά αεροαλλεργιογόνα βρίσκονται και στην αίθουσα διδασκαλίας. Η κατασκευή των σχολικών κτιρίων, ειδικά των καινούριων, φαίνεται πως συντελεί στην ευαισθητοποίηση των μαθητών και στην εμφάνιση αλλεργικών συμπτωμάτων. Γενικά τα παράθυρα που συχνά είναι κλειστά ή ακόμα λόγω κατασκευής δεν ανοίγουν, οι μοκέτες ή τα χαλιά και τον χειμώνα η θέρμανση είναι παράγοντες για να ευδοκιμήσουν τα ακάρεα.

Έτσι, τον Σεπτέμβριο οι αίθουσες διδασκαλίας, αλλά και τα γραφεία των διδασκόντων, καθώς για πολύ καιρό έχουν παραμείνει κλειστά, περιέχουν σε κατά πολύ μεγαλύτερους αριθμούς ακάρεα και άλλα ενδο-οικιακά εισπνεόμενα αντιγόνα. Όπως είναι εύλογο αλλεργικά άτομα ευαισθητοποιημένα προς τα ακάρεα μπορεί να παρουσιάσουν συμπτώματα. Κατ' αυτόν τον τρόπο εξηγείται, πιθανότατα, η εμφάνιση των λεγόμενων «επιδημιών κρυολογήματος», χωρίς πυρετό, μόλις ανοίγουν τα σχολεία. Στην ουσία δηλαδή πρόκειται για φαινόμενα αλλεργίας: συμπτώματα αλλεργικής ρινίτιδας ή/και άσθματος, όπως λ.χ. πολλαπλά φτερνίσματα, ρινική καταρροή, μπουκωμένη μύτη, βήχας κ.ά.

Μύκητες είναι ενδεχόμενο να υπάρχουν στην τάξη, αν υπάρχει υγρασία (σε αυξημένα επίπεδα) ή διατηρούνται φυτά. Μύκητες, βέβαια, αναπτύσσονται και σε κλειστούς, μη καλώς αεριζόμενους χώρους. Αυτό ίσως ισχύει και για τα σχολεία, όταν ανοίγουν, ύστερα από πολύ καιρό που έχουν παραμείνει κλειστά, χωρίς να αερίζονται. Αλλά και τα πρωτοβρόχια δεν αποκλείεται να επιβαρύνουν το αλλεργικό φορτίο του σχολείου. Οι μύκητες του περιβάλλοντος (εξωτερικοί χώροι) αυξάνονται το φθινόπωρο (ειδικά με την υγρασία, πεσμένα νωπά φύλλα κ.τ.λ.). Με τον αέρα όμως εισέρχονται μέσα στα δωμάτια. Αν μάλιστα ο αερισμός δεν είναι καλός, όπως π.χ. στις κατασκευές με παράθυρα που δεν ανοίγουν -και αυτό είναι συχνό με τις νέου τύπου οικοδομές- είναι επόμενο να αυξάνονται οι μύκητες μέσα στο κτίριο μετά τη βροχή. Η σημασία των μυκήτων έγκειται κυρίως στο άσθμα, όπου σε ευαισθητοποιημένα άτομα οι κρίσεις άσθματος είναι βαρύτερες.

Σε ορισμένες περιπτώσεις, αναφέρονται συμπτώματα μόνον όταν το παιδί είναι στο σχολείο και κάθεται στο θρανίο με συγκεκριμένο άλλο παιδί. Τα συμπτώματα εξαφανίζονται ως διά μαγείας στο σπίτι τα Σαββατοκύριακα και για μεγάλο χρονικό διάστημα κατά τις διάφορες περιόδους των σχολικών διακοπών.

Επιπλέον οι τάπητες και περισσότερο η μοκέτα (επειδή είναι δύσκολο να απομακρυνθεί για να καθαριστεί), «ελλιμενίζουν», όχι μόνο τα ακάρεα, αλλά και τα αντιγόνα από τα διάφορα οικιακά ζώα. Της γάτας το αντιγόνο παραμένει στους τοίχους για 4- 5 μήνες μετά τον καθαρισμό του χώρου, απομάκρυνση χαλιών κ.τ.λ. Είναι περιττό, συνεπώς, να τονιστεί ότι απαγορεύεται η είσοδος κατοικιδίων ή άλλων ζώων στο σχολείο, ακόμα και για λόγους εποπτικής διδασκαλίας, όταν υπάρχει στο σχολικό κτίριο έστω και ένα άτομο (είτε στο θρανίο είτε στην έδρα) με αλλεργία προς τα ζώα.


Ποιες χημικές ουσίες μπορούν να προκαλέσουν αλλεργίες στους μαθητές;

Εκτός από τα εισπνεόμενα αντιγόνα, αναπνευστικά συμπτώματα στο σχολείο μπορεί να προέλθουν από διάφορες χημικές ουσίες, όταν εισπνέονται. Για παράδειγμα, οι έντονες οσμές από τα απορρυπαντικά ή τα εντομοκτόνα ή κατά το μάθημα της Χημείας προκαλούν σε διάφορα άτομα ξηρό, ερεθιστικό βήχα ή ακόμα και ασθματικό παροξυσμό. Τέλος, τόσο η κιμωλία όσο και οι μαρκαδόροι έχουν ενοχοποιηθεί για την έξαρση αλλεργικού τύπου συμπτωμάτων από το ανώτερο αναπνευστικό και για παροξυσμούς άσθματος.


Υπάρχουν και άλλες αλλεργίες εκτός από εκείνες που συνδέονται με την αίθουσα διδασκαλίας;

Όλα τα προηγούμενα έχουν σχέση με την παραμονή στην αίθουσα διδασκαλίας. Βγαίνοντας όμως για διάλειμμα παραμονεύει ένας χρόνιος εχθρός, το τσιγάρο. Εκτός των όσων άλλων προκαλεί, το κάπνισμα επιδεινώνει, χωρίς την παραμικρή αμφιβολία, και το άσθμα. Ειδικά, αυτό αναφέρεται για τις μαθήτριες εφηβικής ηλικίας, οι οποίες καπνίζουν περισσότερο από τα αγόρια. Γενικά η εφηβεία με την πειραματική διάθεση που τη διέπει, ωθεί πολλά παιδιά στο να δοκιμάσουν το τσιγάρο. Η εποικοδομητική επαγρύπνηση με τη σωστή ενημέρωση στο σχολείο, σε συνδυασμό με τη διαρκή υπενθύμιση, θα αποτρέψει τελικά τον εθισμό που προκαλεί το κάπνισμα και επομένως τις μελλοντικές, βλαπτικές για την υγεία, συνέπειες του τσιγάρου.


Τα τρόφιμα που μπορεί να ψωνίζουν τα παιδιά από το κυλικείο μπορεί να προκαλέσουν αλλεργία;

Η τροφική αλλεργία μπορεί να προκαλέσει πολύ σοβαρές αντιδράσεις. Για τις πολύ μικρές ηλικίες (προσχολικοί παιδικοί σταθμοί, νηπιαγωγείο) τα κύρια αίτια είναι το γάλα και το αβγό, ενώ κατά τη σχολική ηλικία, οι ξηροί καρποί και τα θαλασσινά. Για την αλλεργία στους ξηρούς καρπούς κρίνεται σκόπιμο να γίνει ειδική αναφορά για τους παρακάτω λόγους. Πρώτον, το πρόβλημα της αλλεργίας στους ξηρούς καρπούς και συχνό είναι (παιδιά και ενήλικοι) και σοβαρές διαστάσεις μπορεί αρκετά συχνά να λάβει (αναφυλαξία). Δεύτερον, είναι πολλές οι παγίδες που κρύβουν τους ξηρούς καρπούς. Τρίτον, είναι συχνές οι ...επισκέψεις των παιδιών στο κυλικείο του σχολείου, όπου και οι «παγίδες με τους ξηρούς καρπούς». Η αλλεργία, επομένως, στους ξηρούς καρπούς απαιτεί ιδιαίτερη επαγρύπνηση επειδή, πολύ συχνά, υπάρχουν ξηροί καρποί κρυμμένοι σε σοκολάτες, μπισκότα ή άλλα γλυκίσματα.


Η αθλητική δραστηριότητα στο σχολείο μπορεί να επιβαρύνει τα ευαισθητοποιημένα στην αλλεργία παιδιά;

Το άσθμα της σχολικής ηλικίας είναι πιο συχνά (>50%) αλλεργικό, αλλά μπορεί να συνδέεται και με την αθλητική δραστηριότητα στη διάρκεια της οποίας να εμφανίζει δύσπνοια ή αναφυλαξία. Η δύσπνοια σε συνδυασμό με αθλητικές δραστηριότητες αρκετές φορές οφείλεται στην έκλυση βρογχόσπασμου από τη σωματική δραστηριότητα και μόνο, δηλαδή την άσκηση αυτή καθεαυτήν. Κατάλληλη προετοιμασία (προθέρμανση), εισπνοή από τη μύτη κατά την άσκηση ή/και λήψη του ενδεδειγμένου φαρμάκου (είτε σε χρόνια βάση είτε σε εισπνοές πριν από την άσκηση) μπορεί να αποτρέψει τον βρογχόσπασμο.

Άλλοτε πάλι η αλλαγή σε «μη ασθματογόνο άθλημα» προσφέρει όχι μόνο την ανακούφιση, αλλά και τη χαρά που παρέχει η άθληση. Το καλύτερο παράδειγμα στην προκειμένη περίπτωση είναι ίσως η κολύμβηση. Και, πραγματικά, πόσα χρυσά μετάλλια έχουν πάρει σε Ολυμπιακούς Αγώνες ασθματικοί κολυμβητές. Το ίδιο το άσθμα, όταν δεν έχει ρυθμιστεί, είναι δυνατό να επιφέρει παροξυσμό με την άθληση, από τις αυξημένες ανάγκες σε οξυγόνο. Πολλές φορές, μάλιστα, αυτού του τύπου δύσπνοια έχει οδηγήσει στη διάγνωση του χρόνιου βρογχικού άσθματος.

Ο βρογχόσπασμος από άσκηση έχει συσχετισθεί πρόσφατα και με εποχική αλλεργική ρινίτιδα, αλλά και χρόνια ρινίτιδα, καθώς επίσης και με παραρρινοκολπίτιδα (ιγμορίτιδα), που κι αυτή, με τη σειρά της, δεν αποκλείεται να αποτελεί επιπλοκή αλλεργικής ρινίτιδας. Να σημειωθεί ακόμα ότι οι καιρικές συνθήκες είναι πιθανόν να ευοδώσουν την εμφάνιση βρογχόσπασμου από σωματική άσκηση. Έτσι, πολύ συχνά συμβαίνει ασθματική κρίση κατά την άθληση, όταν ο αέρας είναι ψυχρός και εισπνέεται από το στόμα. Επίσης, όταν τα επίπεδα υγρασίας είναι υψηλά, η συγκέντρωση των ατμοσφαιρικών ρύπων μεγάλη (αστικά και, κυρίως, βιομηχανικά κέντρα), αυξημένα ποσά γύρεων (άνοιξη) κ.ά. Η συμβολή των δασκάλων και ειδικά των καθηγητών Σωματικής Αγωγής είναι εξαιρετικά χρήσιμη σε αυτές τις περιπτώσεις, διότι αυτοί είναι οι πρώτοι που θα αντιληφθούν ότι κάτι συμβαίνει την ώρα που γυμνάζεται ένα παιδί.


Ποιες μπορεί να είναι οι επιπτώσεις των αλλεργιών στη σχολική επίδοση των μαθητών;

Οι αλλεργικές καταστάσεις δεν έχουν μόνον επείγοντα χαρακτήρα (αναφυλαξία, ασθματικός παροξυσμός), όπως έχει προαναφερθεί. Έχουν και άλλες συνέπειες, οι οποίες οφείλονται στη χρονιότητα των αλλεργικών παθήσεων. Το άσθμα είναι η κυριότερη αιτία απουσιών. Πολλές φορές το παιδί με χρόνιο βήχα (λόγω άσθματος) θεωρείται λανθασμένα ότι έχει κρυολόγημα. Συνεπώς συνιστάται η παραμονή του στο σπίτι «για να μην κολλήσουν και τα άλλα παιδιά». Η τοποθέτηση αυτή είναι λογικοφανής, διότι στοχεύει στην πρόληψη. Ο βήχας όμως αυτός ενδέχεται να μην είναι λοιμώδης. Μπορεί, πιθανότατα, να είναι άσθμα (αλλεργικό ή όχι) ή βήχας άλλης αιτιολογίας. Εδώ ευθύνες θα πρέπει ίσως να αποδοθούν εξίσου στους δασκάλους και στους γονείς.

Όσο, όμως, παράδοξο και αν φαίνεται με την πρώτη ματιά, η ρινίτιδα ενοχοποιείται περισσότερο και από το άσθμα για τη μειωμένη σχολική απόδοση. Πρώτα απ' όλα, η ίδια η ρινίτιδα, με τα ενοχλητικά της συμπτώματα και κυρίως το μπούκωμα της μύτης που προκαλεί, διαταράσσει το νυχτερινό ύπνο με αποτέλεσμα την επόμενη ημέρα το παιδί να αισθάνεται κουρασμένο και να έχει υπνηλία. Δεύτερον, τα φάρμακα προκαλούν διάφορες παρενέργειες. Αυτό ισχύει, κυρίως, για τα παλαιότερα αντιισταμινικά, που επιφέρουν υπνηλία. Αντιθέτως, η χορήγηση αποσυμφορητικών συνοδεύεται από νευρικότητα και κάποιο είδος υπερκινητικότητας. Η φαρμακοθεραπεία, επίσης, του άσθματος, με βρογχοδιασταλτικά, και ειδικά σε μεγάλες σχετικά δόσεις, μπορεί να έχει ως συνέπεια τρεμούλιασμα και νευρικότητα.


ΔΗΜΗΤΡΙΟΣ Κ. ΧΑΤΖΗΣ
Παιδίατρος - Αλλεργιολόγος

---

Διαβάστε περισσότερα άρθρα...