Το φύσημα είναι ένας ήχος που ο γιατρός μπορεί να ακούσει κατά την ακρόαση της καρδιάς με το στηθοσκόπιο. Το φύσημα συνήθως δημιουργείται από τη διέλευση του αίματος μέσω των βαλβίδων της καρδιάς. Κάποιες φορές το καρδιακό φύσημα δεν οφείλεται σε υποκείμενο καρδιακό νόσημα. Τότε το φύσημα ονομάζεται «αθώο» και δεν χρειάζεται να γίνουν περαιτέρω εξετάσεις. Στις περισσότερες, όμως, περιπτώσεις τα φυσήματα οφείλονται σε σημαντικές ανωμαλίες των καρδιακών βαλβίδων ή σε εκ γενετής ανωμαλίες της καρδιάς.

Για να γίνει κατανοητή η αιτιολογία δημιουργίας ενός φυσήματος πρέπει να εξηγηθεί με στοιχεία από τη φυσική. Πιο συγκεκριμένα, όταν ένα υγρό προωθείται μέσα από ένα άνοιγμα δημιουργείται στροβιλώδης ροή. Η στροβιλώδης ροή που διέρχεται μέσα από το άνοιγμα μπορεί να δημιουργήσει έναν ήχο, ιδιαίτερα αν το άνοιγμα είναι πολύ μικρό ή με ανώμαλα όρια και η δύναμη εξώθησης του υγρού είναι μεγάλη. Σε κάθε καρδιακό κύκλο, προωθείται αίμα από τον αριστερό και τον δεξιό κόλπο στην αριστερή και τη δεξιά κοιλία μέσω δύο βαλβίδων, της μιτροειδούς και της τριγλώχινας αντίστοιχα. Από τις κοιλίες το αίμα ωθείται στα δύο μεγάλα αγγεία, την αορτή και την πνευμονική, μέσω άλλων δύο βαλβίδων, της αορτικής βαλβίδας και της πνευμονικής βαλβίδας. Η ύπαρξη μιας μικρής στροβιλώδους ροής κατά τη διέλευση του αίματος μέσω των βαλβίδων είναι φυσιολογική και ενίοτε μπορεί να δημιουργήσει έναν ήχο, το φύσημα, το οποίο μπορεί να είναι ακουστό με το στηθοσκόπιο. Φυσήματα σε φυσιολογικές καρδιές, χωρίς υποκείμενα παθολογικά αίτια, παρατηρούνται σε νέα άτομα (με έντονη καρδιακή συστολή), σε αδύνατους (το στηθοσκόπιο είναι κοντά στην καρδιά), στις εγκύους και σε άτομα με υπερθυρεοειδισμό (λόγω υπερδυναμικής κυκλοφορίας). Στις συγκεκριμένες περιπτώσεις, δεδομένου ότι το άνοιγμα των βαλβίδων είναι μεγάλο και η λειτουργικότητα των καρδιακών κοιλοτήτων φυσιολογική, τα φυσήματα αυτά είναι ήπια. Επιπλέον, σε ένα ποσοστό των ενηλίκων με καλώς λειτουργούσες βαλβίδες παρατηρείται μια μικρή «διαρροή», σε μία ή περισσότερες βαλβίδες όταν είναι κλειστές. Δηλαδή, η βαλβίδα ή οι βαλβίδες δεν είναι τελείως στεγανή/ές κατά τη φάση σύγκλισής της/τους και «διαφεύγει» μια μικρή ποσότητα αίματος προς τα πίσω. Μάλιστα, η «διαρροή» είναι εμφανής στο υπερηχοκαρδιογράφημα και μπορεί να είναι έντονα ακουστή ως φύσημα.

Οταν οι καρδιακές βαλβίδες παρουσιάζουν δομικές ανωμαλίες, το άνοιγμά τους μπορεί να είναι ακανόνιστο ή μειωμένο και να δημιουργεί περαιτέρω στροβιλώδη ροή. Οσο πιο μικρό και ακανόνιστο είναι το άνοιγμα τόσο πιο έντονο και υψηλής συχνότητα θα είναι το φύσημα. Με την πάροδο του χρόνου, συνήθως οι ανωμαλίες στις βαλβίδες επιδεινώνονται και αλλάζουν τα χαρακτηριστικά των φυσημάτων. Επίσης, κάποια άτομα γεννιούνται με παθολογικές «επικοινωνίες» μεταξύ των καρδιακών κοιλοτήτων (π.χ. μεταξύ του δεξιού και του αριστερού κόλπου ή μεταξύ της δεξιάς και της αριστερής κοιλίας). Σε αυτές τις περιπτώσεις είναι δυνατό να ακουστεί φύσημα, και μάλιστα από τη νεογνική και βρεφική ηλικία.

Αν ο γιατρός διαπιστώσει φύσημα, για να διαγνώσει την αιτιολογία, μπορεί να ζητήσει ένα υπερηχογράφημα καρδιάς. Αν το φύσημα είναι «αθώο» δεν χρειάζεται άλλη διερεύνηση. Αν όμως το φύσημα οφείλεται σε δομική ανωμαλία των βαλβίδων ή της καρδιάς, τότε μπορεί να είναι απαραίτητο να γίνουν περαιτέρω εξετάσεις και να αντιμετωπιστεί ακόμη και χειρουργικά ή επεμβατικά η υποκείμενη πάθηση που δημιούργησε το φύσημα.


Χριστόδουλος Ι. Στεφανάδης
Καθηγητής Καρδιολογίας
Πρόεδρος Ιατρικής Σχολής Πανεπιστημίου Αθηνών